نقش شایعه پراکنی درجنگ شناختی ازمنظرقرآن 

پیشگقتار

گفتار اول معنی کاوی شایعه  وجنگ شناختی(چیستی)

 گفتار دوم.شایعه سازان وشایعه پراکنان

 گفتار سوم.ابزارشایعات

 گفتار چهارم.آثارتخریبی شایعه درجامعه  

  گفتار پنجم. راهکارهای مقابله باشایعات

 گفتار ششم. کیفرشایعه پراکنان

چکیده

شایعه پراکنی ازشیوه های مهم جنگ نرم وجنگ شناختی است که نظام سلطه بیشترین بهره رادرجنگ ترکیبی می برد.شایعه موجب هرج ومرج ونگرانی وازبین رفتن امنیت روانی جامعه می شود.شایعه پراکنی حرام وازگناهان کبیره بشمارمی آید.برای حفظ نظام باید باشایعات مقابله کرد.درقرآن کریم بالغ برسی آیه به بحث شایعه پرداخته که حکایت ازاهمیت این موضوع دارد.درجنگ احد،یک شایعه موجب شدمسلمانان پیروزمیدان،شکست سختی متحمل شوند.قرآن شایعه سازان وشایعه پراکنان را معرفی می کند. وآثارتخریبی شایعه  وراهکارهای مقابله باشایعات وکیفرشایعه پراکن ها رابیان می دارد.این مقاله درشش گفتار مباحث مربوط به شایعه را ازمنظرقرآن کریم تقدیم خوانندگان می کند.

واژگان کلیدی: شایعه پراکنی،کفار،منافقان،مرجفون،جنگ شناختی،امنیت روانی ،جنگ احد،جنگ احزاب،وشایعه افک.

پیشگقتار

از جمله شیوه های جنگ نرم دشمنان درجنگ شناختی که دامنگير جامعه مى شود وموجب چالش وهرج ومرج واضطراب ونگرانى وازمیان رفتن  تفاهم و همكارى وامنیت و…می گردد، شايعه سازى و نشر شايعات است.  

گاه هدف شايعات افراد شاخص ولايق وانقلابی اند، تا مردم نسبت به آنان بدبین شده وازوجود آنان محروم گردند.وگاه هدف بهم ریختن آرامش روانی جامعه والقای ناامیدی است.»کافی است اتفاقی بیفتد یا حادثه ای در سطح ملی و فراملی روی دهد، چهره شاخصی اقدامی انجام دهد و هزاران اتفاق دیگر؛ بلافاصله اندکی نگذشته فضای مجازی پر می شود از شایعاتی که هیچکدام منبع موثقی ندارند و در فضای حقیقی نیز مردم به تبعیت از فضای مجازی آنچه دیده اند را برای هم نقل و قول کرده و با وجود باطل و دروغ بودن خبر آن را باور می کنند.برخی به سادگی در برابر شایعات تسلیم می شوند و آن را می پذیرند.وهمان راهی را می روند که دشمنان طراحی کرده اند. دشمن شایعه رامی سازد،منافق نشرمی دهد وعوام می پذیرند.

خطرشایعه چنان سهگین وچالش برانگیزکه خداونددرسوره نورآیه ۱۴خطاب به مومنان درشایعه افک می فرماید: و اگر فضل و رحمت الهى در دنيا و آخرت بر شما نبود، به سزاى آن سخنان كه مى‏گفتيد، قطعاً عذابى بزرگ به شما مى‏رسيد.(وَ لَوْ لا فَضْلُ اللَّهِ عَلَيْكُمْ وَ رَحْمَتُهُ فِي الدُّنْيا وَ الْآخِرَةِ لَمَسَّكُمْ فِيما أَفَضْتُمْ فِيهِ عَذابٌ عَظِيمٌ )

قرآن بالغ برسی آیه به تبیین این شگرد جنگ نرم دشمن پرداخته است،که بخشی ازآیات دراین مقاله مورداستفاده قرارگرفته است.مبحث شایعه ازمنظرقرآن درشش  گفتار تقدیم خواننده گان می شود.

  گفتار اوّل معنی کاوی شایعه وجنگ شناختی (چیستی)

الف.جنگ شناختی،ترکیب یافته اردوواژه «شناخت وجنگ» است.

شناخت، یک کنش ذهنی یا فرآیند ادراک است که تمام جنبه‌های عملکرد فکری (خودآگاه وناخودآگاه و عاطفی) را دربرمی‌گیرد. وهدایت وتصمیم‌گیری‌های انسانی را برعهده دارد.

 جنگ، نوعا به فعالیت‌ها و ویژگی‌های مشترک درگیری مسلحانه اشاره دارد.

ترکیب جنگ شناختی به فعالیت‌هایی اشاره دارد که همزمان با سایر ابزار‌های قدرت به‌کار گرفته می‌شود تا بر نگرش‌ها و رفتار‌ها از طریق تأثیرگذاری، جهت‌دهی و یا مختل کردن شناخت‌های فردی و گروهی برای کسب مزیت تاثیر بگذارند.

جنگ شناختی با ارائه اطلاعات نادرست واتکا به تکنیک‌های روانشناختی،باورها، عقاید، هنجار‌ها ، طرز اندیشیدن وتغییر رفتارها را نشانه می‌گیرد.

جنگ شناختی که گاهی جنگ موریانه‌ای نیز نامیده می‌شود شکل پیچیده‌تر و تکامل یافته‌تر جنگ نرم است که متکی بر رسانه‌های نوین فضای مجازی وسایبری است. هدف اصلی دشمن در نبرد‌ها، ذهن انسان است.

انفجار فناوری اطلاعات و ارتباطات،سرعت و گزینه‌های تأثیرگذاری بر روی ذهن واندیشه ها براین موضوع تاکید دارد.[1]

ب.شایعه

 دهخدا می نویسد:شایعات. ج ِ شایعة مؤنث شایع.در تداول امروز، خبرهای بی اصلی که در میان مردم بر سر زبانها باشد[2].

طریحی در مجمع البحرین ذیل آیه ۱۹سوره نورماده شیع می نویسد:

  مقصود ازتشیع الفاحشه، کسانی هستند که خبری را با تمایل قلبی به قصد شایع شدن بر زبان می آورند.[3] واین حدیث رااز امام صادق علیه السلام نقل می کند:

 مَنْ‏ قَالَ‏ فِي‏ مُؤْمِنٍ‏ مَا رَأَتْهُ عَيْنَاهُ وَ سَمِعَتْهُ أُذُنَاهُ فَهُوَ مِنَ الَّذِينَ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ- إِنَّ الَّذِينَ يُحِبُّونَ أَنْ تَشِيعَ الْفاحِشَةُ …(نور:۱۹) [4]

کسی که در باره مؤمنی مطلب ناروایی را بر زبان آورد، که با چشم خود ندیده و با گوش خود نشنیده از مصادیق آیه إِنَّ الَّذِينَ يُحِبُّونَ أَنْ تَشِيعَ الْفاحِشَةُ …است.

اشاعۀ فحشاء: نشر دادن زشتى. اشاعۀ فحشا حرام و از گناهان كبيره است.[5]

  گروه های شایعه پراکن ازسازمان وتشکیلات برخوردارند.به این دلیل که قرآن درشایعه افک می فرماید:عُصْبَةٌ مِنْكُمْ (نور:۱۱) «عُصْبَةٌ» يعنى گروه متشكّل و متعصّبى از خودشما كه هدفى را دنبال مى‏كند.[6]

  شایعات تاثیرگذارنیرومندی درجنگ نرم وجنگ شناختی بشمارمی آید.دشمن با خدعه ونیرنگ، روایت های دروغین می سازد وبا نشرشایعات،تلاش دارد جبهه حق را بدون هزینه به شکست بکشاند. دربسیاری ازموارد به مقصود رسیده است.

  گفتار دوم.شایعه سازان وشایعه پراکنان

شایعه سازان وشایعه پراکنان چه کسانی اند وچه اهدافی را تعقیب می کنند؟

الف.اهداف دشمنان ازشایعه پراکنی

درقرآن کریم آیاتی وجوددارد که عمومیت آنها به اهداف دشمنان درجنگ شناختی وشایعه پراکنی تصریح دارند.مانند:

۱.وَ إِنَّ الشَّياطِينَ لَيُوحُونَ إِلى‏ أَوْلِيائِهِمْ لِيُجادِلُوكُمْ وَ إِنْ أَطَعْتُمُوهُمْ إِنَّكُمْ لَمُشْرِكُونَ (انعام:۱۲۱) همانا شياطين، به دوستان خود القا تا به جدال با شما برخيزند و اگر از آنان اطاعت كنيد، قطعاً شما هم مشرك مى‏شويد.

شیاطین دراتاق های فکروتصمیم سازی به دوستان خود القا وآموزش مى‏دهند که چگونه ذهن وفکرواراده انسان ها را تغییردهند. ( لَيُوحُونَ إِلى‏ أَوْلِيائِهِمْ لِيُجادِلُوكُمْ)

نکته قابل توجه، فرازدوم آیه است:اگرشما تحت تاثیرگفته ها وتبلیغات دروغین دشمنان شیطان صفت قرارگیرید،مشرک شده ویوق فرهنگ جاهلی را به گردن آویخته اید.(إِنَّكُمْ لَمُشْرِكُونَ )واین همان هدفی است که دشمنان مستکبرآن را تعقیب می کنند.

۲.وَدَّ كَثِيرٌ مِنْ أَهْلِ الْكِتابِ لَوْ يَرُدُّونَكُمْ مِنْ بَعْدِ إِيمانِكُمْ كُفَّاراً حَسَداً مِنْ عِنْدِ أَنْفُسِهِم(بقره:۱۰۹) بسيارى از اهل كتاب از روى حسد كه در وجود آنها ريشه دوانده دوست مى‏داشتند شما را بعد از اسلام و ايمان به حال كفر باز گردانند.

 ۳. إِنَّ الَّذِينَ يُحِبُّونَ أَنْ تَشِيعَ الْفاحِشَةُ فِي الَّذِينَ آمَنُوا (نور:۱۹-۲۰)

كسانى كه دوست دارند زشتيها وفساد وبی بتدوباری در ميان مردم با ايمان شيوع يابد.وقتی فساد رواج پیداکرد،ارزشها وخوبی ها وباورهای خداجویی ازآن جامعه رخت برمی بندد.واندلسی دیگرپدیدمی آید.

۴.يُرِيدُونَ أَنْ يُطْفِؤُا نُورَ اللَّهِ بِأَفْواهِهِمْ  (توبه:۳۲)

آنها مى‏خواهند نور خدا را با دهان خود خاموش كنند،

 ۵.يُرِيدُونَ لِيُطْفِؤُا نُورَ اللَّهِ بِأَفْواهِهِمْ (صف:۸)

آنها مى‏خواهند نور خدا را با دهان خود خاموش سازند،  

راغب” در” مفردات” در توضيح تفاوت بین تعابیردوآیه مى‏گويد: آيه نخست اشاره به خاموش كردن بدون مقدمه است، ولى دومى اشاره به خاموش كردن با توسل به مقدمات است. [7]

خلاصه هدف کفارونظام سلطه،خاموش نورالهی ونابودی اسلام ناب وبی دین کردن وبازگرداندن مسلمانان به دوران جاهلیت وشرک وبت پرستی وخرافه گرایی.

این اهداف را با جنگ نرم وجنگ شناختی وفریب ودروغ وشایعات پی می گیرند.

۶.يَعِدُهُمْ وَ يُمَنِّيهِمْ وَ ما يَعِدُهُمُ الشَّيْطانُ إِلاَّ غُرُوراً  (نساء:۱۲۰)  

  شيطان پيوسته به آنها وعده‏هاى دروغين مى‏دهد، و به آرزوهاى دور و دراز سرگرم مى‏كند ولى جز فريب و خدعه كارى براى آنها انجام نمى‏دهد.(غُرُوراً)

 ۷.لا يَأْلُونَكُمْ خَبالاوَدُّوا ما عَنِتُّمْ قَدْ بَدَتِ الْبَغْضاءُ مِنْ أَفْواهِهِم (آل عمران:۱۱۸)

آنها از هر گونه شر و فسادى در باره شما كوتاهى نمى‏كنند، آنها دوست دارند شما در زحمت و رنج باشيد (نشانه‏هاى) دشمنى از دهان آنها آشكار است.

” خبال” در اصل به معنى از بين رفتن چيزى است، غالبا به زيانهايى كه در عقل انسان اثر مى‏گذارد، گفته مى‏شود. [8]واین همان جنگ شناختی است.

ب. شایعه سازان وشایعه پراکنان

 شایعه سازان وشایعه پراکنان،از روحیه استکباری برتری طلبی، کینه ورزی ، انتقام جویی،حسد،نفاق و…برخودار هستند. قرآن درآیاتی، مشرکان ،منافقان ،مرجفون،خراصون و…را به عنوان شایعه سازان وشایعه پراکنان معرفی می کند.

گروه یکم.شایعه پراکنی کافران(دشمنان بیرونی)

کفارومشرکان سلطه گرومستکبر،بیشترین بهره را جهت دستیابی به مقاصد شوم خود،ازشایعه می برند.قرآن گزاره های بیشماری نقل می کند که مستکبران با حربه شایعه به مصاف پیامبران شتافتند و مردم را نه تنها ازایمان آوردن به آنان بازداشتندکه ازآنان درمقابله با پیامبران بهره گرفتند.

به دوشاهد براین مدعی اشاره می کنیم:

شاهدیک.سران مشرک مکه ۱۳سال با شایعه ساحروکذاب و…علیه پیامبراعظم ص مردم را ازگرایش به آن حضرت بازداشتند وچهل نفرازطوایف مکه کمربه قتل آن حضرت بستند. شبانه به خانه پیامبرص حمله بردند.و پیامبرص مجبوربه هجرت ازمکه شد.آیه۳۰سوره انفال به نقشه شوم اشاره دارد.

شاهد دو.شایعه مشرکان درجنگ احد

خداوند درآیه۱۴۴سوره آل عمران مسلمانان فراری درجنگ احد را به واسطه شایعه این چنین نکوهش می کند:محمد (ص) فقط فرستاده خدا بود و پيش از او فرستادگان ديگرى نيز بودند، آيا اگر او بميرد و يا كشته شود شما به عقب برمى‏گرديد؟ (وَ ما مُحَمَّدٌ إِلاَّ رَسُولٌ قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِهِ الرُّسُلُ أَ فَإِنْ ماتَ أَوْ قُتِلَ انْقَلَبْتُمْ عَلى‏ أَعْقابِكُمْ )

 وظيفه پيامبراسلام ص،همچون پیامبران پیشین ابلاغ پيام خداست. وطبق سنّت‏هاى الهى زمانی ازاین دنیا می رود. وانتشار شايعه، از حربه‏هاى دشمن است.چراشما تحت تاثیرشایعات دشمن ازراه ورسم پیامبرودینتان دست برداشتید! مگر با مرگِ انبياى قبل، پيروانشان از دين برگشتند؟! [9]

درشان نزول آیه شریفه آمده است: مشرکان به فرماندهی ابوسفیان درجنگ احد درمیان چکاچک شمشیرها شایع کردند که محمدرسول خدا ص کشته شد.این شایعه ناگهانی تزلزلی سهمگین درجبهه مسلمانان ايجاد كرد،وسازمان لشکراسلام را ازهم گسست.اكثرمسلمانان روحیه خود را باخته ميدان جنگ رابه سرعت ترک کردند.[10] به گفته قرآن عده ای به سوی کوه وعده ای به سوی مدینه فرارکردند. (إِذْ تُصْعِدُونَ وَ لا تَلْوُونَ عَلى‏ أَحَدٍ(آل عمران:۱۵۳) وبرخی در اين فكر بودند كه از آئين اسلام برگردند و از سران بت پرست امان بخواهند. (وَ طائِفَةٌ قَدْ أَهَمَّتْهُمْ أَنْفُسُهُمْ (آل عمران:۱۵۳). نبردی که درآغازبرتری لشکراسلام برلشکریان بت پرستان را نشان می داد (وَ لَقَدْ صَدَقَكُمُ اللَّهُ وَعْدَهُ إِذْ تَحُسُّونَهُم(آل عمران:۱۵۲)) ،ولی فرجامش با یک شایعه به شکست غم انگیزمنجرشد.و میدان نبرد، صحنه جولان ورجزخوانی مشرکان گشت .

  دشمنان خوش دارندکه شایعات درجامعه نشرپیداکند. خداونددرسوره نورآیه۱۹،   اشاعۀ فحشا در ميان مؤمنان رابه عذاب دردناك الهى تهديد کرده است. (إِنَّ الَّذِينَ يُحِبُّونَ أَنْ تَشِيعَ الْفاحِشَةُ فِي الَّذِينَ آمَنُوا لَهُمْ عَذابٌ أَلِيمٌ فِي الدُّنْيا وَ الْآخِرَةِ )  

در مراد از فحشا اختلاف است؛[11] كلمه” فاحشه” يا” فحشاء” در قرآن مجيد غالبا در موارد انحرافات جنسى و آلودگيهاى ناموسى به كار رفته، ولى از نظر مفهوم لغوى چنان كه” راغب” در” مفردات” گويد:” فحش” و” فحشاء” و” فاحشه” به معنى هر گونه رفتارو گفتارى است كه زشتى آن بزرگ باشد، و در قرآن مجيد نيز گاهى در همين معنى وسيع استعمال شده مانند: وَ الَّذِينَ يَجْتَنِبُونَ كَبائِرَ الْإِثْمِ وَ الْفَواحِشَ(شوری:۳۷)كسانى كه از گناهان بزرگ و از اعمال زشت و قبيح اجتناب مى‏كنند .[12] با این وصف شایعه که ازگناهان کبیره است می تواندمصداقی روشن ازفحشاء محسوب شود.

گروه دوم.منافقان وبیماردلان ومرجفون

 درقرآن سه گروه را به عنوان شایعه پراکن معرفی می کند:منافقان ،بيماردلان ومرجفون.( لَئِنْ لَمْ يَنْتَهِ الْمُنافِقُونَ و الذينهم فِي قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ وَ الْمُرْجِفُونَ فِي الْمَدِينَةِ لَنُغْرِيَنَّكَ بِهِمْ ثُمَّ لا يُجاوِرُونَكَ فِيها إِلَّا قَلِيلا (احزاب:۶۰) اگر منافقين و بیمار دلان، و مرجفون دست از كار خود بر ندارند تو را بر ضد آنان مى‏شورانيم سپس جز مدت كوتاهى نمى‏توانند در كنار تو در اين شهر بمانند.

منافقون آنان كه كفر خود را پنهان وبه ظاهرادعای مسلمانی دارند.

بيماردلان ،همان اراذل و اوباش بودند.

«مرجفون» از «ارجاف»، به معنى دروغ‌پراكنى ،اضطراب و تزلزل وايجاد دلهره ونگرانى شديد. و به كسانى گفته مى‏شود كه با دروغ وشايعه‏سازى، در جامعه‏ى اسلامى ايجاد مى‏كنند.

زمخشری می نویسد:رجفه به معنی خبردروغ است.چون درجامعه زلزله پدید می آورد. [13]  و در فقه به پيروى از قرآن كريم  ،به معنی پخش اخبار دروغ به منظور تضعيف روحيّۀ مسلمانان است. مانند آن كه كسى به دروغ از اجتماع كفّار براى جنگ با مسلمانان خبر دهد. [14]

در شان نزول آيه آمده است: گروه هایی كه به جبهه نمى‏رفتند، در شهر شايعه مى‏كردند كه مسلمانان شكست خوردند و كفّار پيروز شدند. يا پيامبر اسلام شهيد شده است. آنان با اين اقدام زشت سبب‏ نگرانى ویاس وناامیدی مردم مى‏شدند. [15]

 علامه طباطبائی می فرماید: عده ای درشهرمدینه اخباردروغ را نشرمی دادندوموجب اضطراب وترس مسلمانان می شدند. [16]

البته اين احتمال نيز در تفسير آيه وجود دارد كه برنامه‏هاى تخريبى سه گانه فوق همگى كار منافقان بوده و جدا ساختن آنها از يكديگر جداسازى اوصاف است نه اشخاص.[17] ولی علامه درتفسیرالمیزان آنان را سه گروه می داند.[18]                         

 الف.شایعه درموردشهیدان احد

  ازجمله شایعات همین گروه شایعه پراکن،شایعه پیرامون شهیدان درجبهه نبرد بود.پس ازشکست جنگ احد چنین شایعه کردند: پس خون کشته ها چی می شود.همه این خون ها به هدررفته است؟.اگراینان درکنارما می بودند وبه جبهه نمی رفتند،الان زنده بودند وزندگی می کردند.( قالُوا لِإِخْوانِهِمْ وَ قَعَدُوا لَوْ أَطاعُونا ما قُتِلُوا(آل عمران:۱۶۸). وبا این شایعات، درجامعه شک وتردید ایجادکرده وموجب تزلزل عقاید وآرمان مسلمانان می شدند.همچنین آیه ۱۵۶آل عمران به افشای یاوه گویی های این جمع اشاره دارد.

   بیان مقام شهیدان، وپاداش مجاهدان راه خدا، پاسخی به شایعه پراکنان

  درآیه۱۶۹ آل‏عمران به خنثی سازی اثرات شایعات درجامعه با تبیین مقام شهیدان می پردازد: (اى پيامبر) هرگز گمان مبر آنها كه در راه خدا كشته شده‏اند مردگانند، بلكه آنها زنده‏اند و نزد پروردگارشان روزى داده مى‏شوند.( وَ لا تَحْسَبَنَّ الَّذِينَ قُتِلُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ أَمْواتاً بَلْ أَحْياءٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ يُرْزَقُونَ (آل‏عمران:۱۶۹))

ودرسوره نساء آیه۷۴ برای مقام مجاهدان راه خدا، پاداشی بزرگ منظورداشته است:كسى كه در راه خدا مى‏جنگد، كشته شود يا پيروز گردد، بزودى پاداشى بزرگ به او خواهيم داد.( وَ مَنْ يُقاتِلْ فِي سَبِيلِ اللَّهِ فَيُقْتَلْ أَوْ يَغْلِبْ فَسَوْفَ نُؤْتِيهِ أَجْراً عَظِيماً) 

این آیات پاسخ محکمی به جمعی شایعه پراکن بود که بعد از حادثه احد درمحافل ومجالس ، تاسف مى‏خوردند كه چرا آنها مردند و نابود شدند، در قبرها خوابيده‏اند و دستشان از همه جا كوتاه است. واین چنین  روحيه  بازماندگان ومردم را تضعيف می کردند. [19]  

 شایعات درموردشهیدان مقاومت ومدافعان حرم

بعدازسقوط سوریه به دست مزدوران آمریکا وصهیونیسم وترکیه واشغال این کشورتوسط نظام سلطه،عده ای بی بصیرت وجاهل هم ندا با بیگانگان شایعه کردند:که خون شهیدان مدافع حرم هدررفت!.

  مقام معظم رهبری امام خامنه ای درپاسخ این شبهات و شایعاتی که خون شهدای جبهه مقاومت ومدافعان حرم راهدررفته می دانند چنین فرمود:

عده‌ای از روی «فقدان فهم و شناخت و تحلیل درست» از مسائل، این‌گونه تصور و بیان می‌کنند که با وقوع حوادث اخیر منطقه، خون‌های ریخته شده در راه دفاع از حرم، هدر رفته که این تصور و بیان آن، خطا و اشتباهی بزرگ است؛ چرا که اگر مبارزه شجاعانه حاج قاسم و مدافعان حرم نبود امروز خبری از اعتاب مقدسه چه زینبیه و چه حتی کربلا و نجف نبود.

اگر دوره‌ای، قدری در سامرا غفلت شد و تکفیری‌ها به کمک آمریکا گنبد و ضریح امامان عسگریَین را ویران کردند و اگر جان برکفیِ جوانان مؤمن نبود، سایر اعتاب مقدسه و قبله‌های دل مسلمانان نیز به همان سرنوشت اندوهبار دچار می‌شد. اما مدافعان عزیز و سرافراز حرم جلوی دشمن را گرفتند و به او تودهنی زدند.

در فرهنگ قرآنی هر خونی که هر جا در راه حق و خدا ریخته شود حتی اگر پیروزی حاصل نشود، هدر نمی‌رود و نزد پروردگار با ارزش است؛ همچنان‌که خون جناب حمزه در جنگ احد و بالاتر از همه خون حضرت سیدالشهدا (ع) در کربلا هدر نرفت.[20]

ب.شایعه پراکنی منافقان درغزوه احزاب

غزوه احزاب درسال پنجم هجری رخ داد.جنگی نابرابرونامتقارن.درشرایط سخت    قحطی وخشکسالی ومحاصره دشمنان داخلی وخارجی.مسلمانان به استعداد سه هزارنفردرمحاصره لشکراحزاب به استعداد ده هزارنفرجنگجوقرارگرفته بودند.تمام احزاب وگروه های مخالف اسلام درآن شرکت داشتند وبا شیوه جنگ ترکیبی تلاش درنابودی اسلام داشتند.بیشترین نقش را دراین جنگ، شایعه پراکنان منافق ستون پنجم دشمن ایفا می کردند.

آنان با یاس وناامیدی دل مسلمانان راخالی می کردند،وپیامبربا امیدآفرینی به مسلمانان روحیه می بخشید.درجریان حفرخندق، پیامبرص به مسلمانان نوید فتح سرزمين” حيره” و قصرهاى پادشاهان ايران و شام و روم وصنعا و يمن را می داد.درمقابل منافقان می گفتند: چه سخنان عجيبى؟ و چه حرفهاى باطل و دروغ های بى اساس وفریبنده ای؟ او از مدينه دارد سرزمين حيره و مدائن كسرى را مى‏بيند، و خبر فتح آن را به شما مى‏دهد، در حالى كه هم اكنون شما در چنگال لشکر مشرکین گرفتاريد. و حتى نمى‏توانيد به بيت الحذر(مستراح) برويد (چه خيال باطل و پندار خامى؟!) [21]

آنان به مردم می گفتند:  لشكر دشمن براى حمله به شما اجتماع كرده‏اند، از آنها بترسيد.(إِنَّ النَّاسَ قَدْ جَمَعُوا لَكُمْ فَاخْشَوْهُمْ.( آل‏عمران:۱۷۳)) اى اهل يثرب (مردم مدينه)! اينجا جاى توقف شما نيست، به خانه‏هاى خود باز گرديد.( وَ إِذْ قالَتْ طائِفَةٌ مِنْهُمْ يا أَهْلَ يَثْرِبَ لا مُقامَ لَكُمْ فَارْجِعُوا(احزاب:۱۲) 

علامه طباطبایی می فرماید: كلمه” مقام” به معناى اقامه است. منافقین گفتند: اى اهل مدينه ديگر معنا ندارد در اين جا اقامت كنيد، چون در مقابل لشكرهاى مشركين تاب نمى‏آوريد، و ناگزير بايد برگرديد. [22]

ج.منافقان وشایعه افک   

  شایعه افک، توسط جریان نفاق درمدینه کلیدخورد،وپیامبرخدا ص را هدف گرفته بود.خلاصه‌ی داستان افک به نقل اهل سنت و تفاسير شيعه :

   عایشه همسر پیامبر هنگام بازگشت مسلمین ازغزوه،(بنی المصطلق) در یکی از توقف گاه‌ها برای قضای حاجت داخل جنگلی شد؛ در آن‌جا طوق (روبند) او به‏ زمین افتاد و مدتی دنبال آن می‏گشت و در نتیجه از قافله بازماند و توسط صفوان که از دنبال قافله برای جمع‌آوری از راه ماندگان حرکت می‏کرد، با تأخیر وارد مدینه شد. به دنبال این حادثه، منافقین تهمت‌هایی را علیه همسر پیامبر شایع کردند. 

این شایعه که توسط گروهی ازمنافقین به رهبری عبد اللَّه بن ابى سلول جعل شده بود علاوه برواردکردن اتهام به خانواده پیامبرص،جامعه مسلمانان را ملتهب کرده وچیزی نمانده بود که دو طایفه اوس وخزرج را به جان هم بیندازد وجنگ وخون ریزی فضای شهرمدینه رابگیرد. [23]

قرآن درآیه ۱۱و۱۲سوره نوراین چنین پرده ازاین عمل خباثت آلود جریان نفاق برمی گیرد:كسانى كه آن تهمت عظيم را مطرح كردند گروهى از شما بودند، اما گمان نكنيد اين ماجرا براى شما بد است، بلكه خير شما در آن است، آنها هر كدام سهم خود را از اين گناهى كه مرتكب شدند دارند، و كسى كه بخش عظيم آن را بر عهده گرفت عذاب عظيمى براى او است.

 چرا هنگامى كه اين (تهمت) را شنيديد مردان و زنان با ايمان نسبت به خود (و كسى كه همچون خود آنها بود) گمان خير نبردند؟ چرا نگفتيد: اين يك دروغ بزرگ و آشكار است؟! (إِنَّ الَّذِينَ جاؤُ بِالْإِفْكِ عُصْبَةٌ مِنْكُمْ لا تَحْسَبُوهُ شَرًّا لَكُمْ بَلْ هُوَ خَيْرٌ لَكُمْ لِكُلِّ امْرِئٍ مِنْهُمْ مَا اكْتَسَبَ مِنَ الْإِثْمِ وَ الَّذِي تَوَلَّى كِبْرَهُ مِنْهُمْ لَهُ عَذابٌ عَظِيمٌ لَوْ لا إِذْ سَمِعْتُمُوهُ ظَنَّ الْمُؤْمِنُونَ وَالْمُؤْمِناتُ بِأَنْفُسِهِمْ خَيْراً وَ قالُوا هذا إِفْكٌ مُبِينٌ (نور:۱۱-۱۲))

درآستانه انقلاب اسلامی دی۱۳۵۶،رژیم طاغوت پهلوی ، شبیه همین شایعه را درروزنامه ای علیه امام خمینی ره جعل ونشرداد.بااین تصورکه باهندی خواندن آن  امام خمینی ره، شخصیت وی راتخریب کنند.اما این عمل خباثت آلودتوسط قمی ها در۱۹دی خنثی شد.[24]   

  شهید مرتضی مطهری درتوضیح آیه افک نکاتی رابیان می کند.امروزکاربردفراوانی دارد:

  ۱. “افک” دروغ بزرگی (تهمتی) است که برای بردن آبروی رسول خداص جعل کردند.

  ۲.  خلق آفرینان”افک” ، یک دسته‌ی متشکل و یک عده افراد به هم وابسته از خود شما هستند. یک فرد نبود.(عُصْبَةٌ مِنْكُمْ)

 ۳. توجه‏ داشته باشید در داخل خود شما، از متظاهران به اسلام، افراد و دسته‌جاتی‏ هستند که دنبال مقصدها و هدف‌های خطرناک می‏باشند.

 ۴. کسانی که این قصه‌ی “افک” را ساختند، از روی غفلت و بی‏‌توجهی و ولنگاری نبود، روی منظور و هدف بود؛ هدف هم بی‌آبرو ساختن‏ پیغمبر و از اعتبارانداختن پیغمبر بود که البته به هدفشان نرسیدند.
۵.این شایعه با همه‌ی تلخی هایش، به‏ سود جامعه‌ی اسلامی تمام شد.( بَلْ هُوَ خَيْرٌ لَكُمْ) به دو دلیل قرآن می‏گوید خیر است: یک دلیل این‌که این گروه‏ منافق، شناخته شدند. در هر جامعه‏ای یکی از بزرگ‌ترین خطرها این است که‏ صفوف مشخص نباشد،و.. لهذا به واسطه‌ی حوادثی که برای جامعه پیش می‏آید، باطن‌ها آشکار می‏شود.

    دوم این که این داستان وشایعه را آگاهانه جعل‏ کردند نه ناآگاهانه، ولی عامه‌ی مسلمین ناآگاهانه ابزار این “عصبه” وگروه قرار گرفتند.  

۶.این یک خطر بزرگ است برای یک اجتماع، که افرادش ناآگاه باشند. دشمن اگر زیرک باشد خود این‌ها را ابزار علیه خودشان قرار می‏دهد. یک‏ داستان جعل می‏کند، بعد این داستان را به زبان خود این‌ها می‏اندازد تا خودشان قصه‏ای را که دشمنشان علیه خودشان جعل کرده بازگو کنند. 

  ۷.شایعه را بایددفن کنید!حرفی که دشمن جعل می‏کند، وظیفه‌ی شما این است‏ که همان‌جا دفنش کنید. و به یک نفر هم نگویید تا به این وسیله با حربه‌ی سکوت نقشه‌ی دشمن را نقش بر آب کنید. قرآن نهیب می زند:چرا همان‌جا که شنیدند، نگفتند: این یک دروغ بزرگ است؟(هذا إِفْكٌ مُبِينٌ) پیغمبر اکرم یک ماه‏ یا بیشتر سکوت کرد. مسلمانان غافل به جای این‌که روز اول بگویند: این واقعه دروغ است، واقعه‌ی جعل شده را بازگو کردند؛ نشستند و گفتند: “شنیدیم” و آن را نقل مجالسشان کردند. 

۸. .این گناه را کوچک نشمارید!خیال می‏کردید یک امروگناه  کوچکی‏ است، و حال آن‌که این در نزد خدا خیلی بزرگ است،چون آبروی مسلمین است و این‌جا مخصوصاً آبروی پیغمبر ص درمیان است. (وَ تَحْسَبُونَهُ هَيِّناً وَ هُوَ عِنْدَ اللَّهِ عَظِيمٌ)

۹. اگرفضل ورحمت خدا شامل حالتان نمی شد به عذاب بزرگی مبتلا می شدید. (وَ لَوْ لا فَضْلُ اللَّهِ عَلَيْكُمْ وَ رَحْمَتُهُ فِي الدُّنْيا وَ الْآخِرَةِ لَمَسَّكُمْ فِيما أَفَضْتُمْ فِيهِ عَذابٌ عَظِيمٌ ) ) نور:۱۴)

‏ و.شایعه پراکنان علیه احمدآقا،درکلام امام خمینی

امام خمینی به احمد فرمود:پسرم! گاهی می‌بینم از تهمت‌های ناروا و شایعه پراکنی‌های دروغین اظهار ناراحتی و نگرانی می‌کنی. اولاً باید بگویم تا زنده هستی و حرکت می‌کنی و تو را منشأ تأثیری بدانند انتقاد و تهمت و شایعه سازی علیه تو، اجتناب ناپذیر است، عقده‌ها زیاد و توقعات روزافزون و حسادت‌ها فراوان است. آن کس که فعالیت دارد گرچه صددرصد برای خدا باشد از گزند بدخواهان نمی‌تواند به دور باشد.[25]

 گفتار سوم.ابزارشایعات

امپراتوری نوین رسانه‌ای به رهبری شیطان بزرگ آمریکا به شکل نوینی از استعمار بر افکار و اذهان مردم در جهان سلطه یافته است. که عموما در فضای مجازی و شبکه‌های ماهواره‌ای باهزینه های گزاف تولید و ارائه می‌شود.

مهمترین ابزارشایعات فضای مجازی است.چراکه«مردم به آنچه که با اخبار فضای مجازی، اعتماد می‌کنند، بیش از اعتماد به واقعیاتی است که در دنیای خارج می‌بینند.ذائقه‌ها به سمتی رفته که از «دروغ‌های بزرگ و پرتکرار و مهیج، بیش از واقعیت‌های آرامش‌بخش» لذت می‌برند. [26]

   گفتار چهارم.آثارتخریبی شایعه درجامعه  

برخی اثرات تخریبی شایعه عبارت است از:

۱.جنگ روانی و اضطراب و نگرانی وسلب آرامش روحی وروانی در جامعه .

۲. تشدید کینه ها، خصومت ها و تفرقه و تضاد در میان افراد;

۳. اوج گیری رذایل اخلاقی از جمله: اخلاق ناروای غیبت، دروغ، افتراء و…;

۴. روحیه بدخواهی و تقویت روحیه انتقام جوئی;

۵.تضعیف باورها واعتقادات بویژه قشرجوان ونوجوان.

  ۶. تابوشکنی و نادیده گرفتن حرمت افراد و بی اعتنایی به  قوانین اخلاقی واجتماعی;

۷. به خطر افتادن امنیت  اجتماعی;

۸. تضعیف روحیه انقلابی وجهادی ودگر دوستی وایثارو فداکاری. 

مهمترین آثارتخریبی شایعه پراکنی ها

 ۱.برهم زدن امنیت روانی جامعه

رهبر معظم انقلاب فرمود: «یکی از حقوق عمومی مردم همین است که امنیّت روانی داشته باشند. امنیّت روانی یعنی چه؟ یعنی هر روز یک شایعه‌ای، یک دروغی، یک حرف هراس‌افکننده‌ای در ذهن‌ها پخش نشود. حالا تا دیروز فقط روزنامه‌ها بودند که این کارها را می‌کردند، حالا فضای مجازی هم اضافه شده. هر چند وقت یا چند روز یک‌بار، گاهی چند ساعت یک بار یک شایعه‌ای، یک دروغی، یک حرفی را یک آدم مشخّصی یا نامشخّصی در فضای مجازی منتشر می‌کند، مردم را نگران می‌کند، ذهن مردم را خراب می‌کند. یک دروغی را مطرح می‌کند، شایع می‌کند، خب، این امنیّت روانی مردم از بین می‌رود. یکی از وظایف قوّه‌ قضائیّه برخورد با این مسئله است.[27]     

 امنیت روحی وروانی مردم،درهمه حوزه های اعتقادی واخلاقی،بهداشت وسلامتی،اقتصادی،امنیتی و…تاثیرگذاراست.

۲.تضعیف و تزلزل اعتماد عمومی

مهمترين سرمايه يك جامعه اعتماد عمومى است. رواج شایعات  درجامعه ، سبب از ميان بردن اين سرمايه بزرگ  وپدیدار شدن هرج ومرج اجتماعی و آلوده شدن حق به باطل واختلاف بین مردم و مسئولان وچنددستگی درجامعه مى شود.

بسيارى از نابسامانى های اجتماعی وبی اعتمادی وگمان بد به یکدیگر از شايعه سازى و جوسازى و قضاوت هاى عجولانه وگمان هاى بى اساس واخبار مشكوك و دروغ سرچشمه مى گيرد. »به همین دلیل دشمنان در جنگ روانى از همين وسيله بهره مى گيرد. براى مردم عادى، مقامات بلندپايه سياسى و مذهبى، و حتّى مراجع بزرگوار تقليد شايعه مى سازد«.[28]

 گفتار پنجم.راهکارمقابله

برای مقابله با شایعات راهکارهایی درقرآن بیان شده که امروزکاربرد فراوانی دارد.ازقبیل:

راهکاریکم.امیدآفرینی

یاس آفرینی وناامیدی ازشیوه های جنگ نرم دشمنان اسلام ونظام سلطه است.وامروزمی بینیم بوق های تبلیغاتی وامپراتوری رسانه ای استکبار،شبانه روزدل مردم را خالی وبرطبل ناامیدی می کوبند.درمقابل باید به مردم امید داد.

رهبر حکیم و فرزانه انقلاب در فرازی از بیانیه گام دوم انقلاب فرمود: «پیش از همه‌چیز، نخستین توصیه‌ من امید و نگاه خوش‌بینانه به آینده است. بدون این کلید اساسیِ همه‌ قفل‌ها، هیچ گامی نمی‌توان برداشت… در طول این چهل سال -و اکنون مانند همیشه- سیاست تبلیغی و رسانه‌ای دشمن و فعّال‌ترین برنامه‌های آن، مأیوس‌‌سازی مردم و حتّی مسئولان و مدیران ما از آینده است. خبرهای دروغ، تحلیل‌های مغرضانه، وارونه‌ نشان دادن واقعیّت‌ها، پنهان کردن جلوه‌های امیدبخش، بزرگ کردن عیوب کوچک و کوچک نشان دادن یا انکار محسّنات بزرگ، برنامه‌‌ همیشگی هزاران رسانه‌ صوتی و تصویری و اینترنتی دشمنان ملّت ایران است؛ و البتّه دنباله‌های آنان در داخل کشور نیز قابل مشاهده‌اند که با استفاده از آزادی‌ها در خدمت دشمن حرکت می‌کنند»

۱.درقرآن آیات امیدآفرین بیشماری وجود داردکه به مومنان امید وآنان را ازیاس وناامیدی پرهیزمی دهد.(وَ لا تَيْأَسُوا مِنْ رَوْحِ اللَّهِ )(يوسف:۸۷) لا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللَّه(زمر:۵۳)

۲. امیدآفرینی درجنگ احد

 در پایان جنگ احد، ابو سفيان بااحساس غروروپیروزی میدان،باهدف شکستن روحیه مسلمانان والقای یاس وناامیدی به جنگ نرم روی آورد،وباشعاربت وبت پرستی فریاد زد:«ان لنا العزى و لا عزى لكم» ما بت عُزّى داريم و شما نداريد. پیامبرص به مسلمانان فرمود درپاسخ اوبگویید: «الله مولانا و لا مولى لكم» خداوند مولاى ماست و شما مولى وسرپرست نداريد.

  كفّار به نام بت هُبَل شعار دادند: «اعل هبل» سر بلند باد بت هُبَل. مسلمانان در پاسخ فرياد زدند: «الله اعلى و اجل» خداوند بالاتر و جليل‏تر است.واین چنین جنگ نرم دشمن خنثی شد وامیددردل رزمندگان زنده گشت. اميد، بزرگ‏ترين سرمايه‏ى روحى واهرم حركت انسان است.

۳.تعقیب دشمن درغزوه حمراء الاسد

آیه ۱۰۴سوره نساء نازل شدومسلمانان بویژه مجروحین رابه تعقیب دشمن فراخواند.وفرمود:و در تعقيب دشمن سستى نكنيد، اگر شما رنج مى‏كشيد، همانا آنان نيز همان گونه كه شما رنج مى‏بريد رنج مى‏برند، در حالى كه شما چيزى (امدادهاى غيبى و بهشت) از خداوند اميد داريد كه آنان اميد ندارند، و خداوند دانا و حكيم است. وَ لا تَهِنُوا فِي ابْتِغاءِ الْقَوْمِ إِنْ تَكُونُوا تَأْلَمُونَ فَإِنَّهُمْ يَأْلَمُونَ كَما تَأْلَمُونَ وَ تَرْجُونَ مِنَ اللَّهِ ما لا يَرْجُونَ وَ كانَ اللَّهُ عَلِيماً حَكِيماً (نساء:۱۰۴) 

  این آیه به مسلمانان امید وجانی تازه بخشید.وآیه۱۳۴آل‏عمران برامید آنان افزود:« و سست نشويد و غمگين مگرديد و شما برتريد اگر ايمان داشته باشيد. (وَ لا تَهِنُوا وَ لا تَحْزَنُوا وَ أَنْتُمُ الْأَعْلَوْنَ إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ) اگر به شما (در ميدان احد) آسیبی رسيد (و ضربه‏اى وارد شد) به آن جمعيت نيز (در ميدان بدر) آسیبی همانند آن وارد گرديد.( إِنْ يَمْسَسْكُمْ قَرْحٌ فَقَدْ مَسَّ الْقَوْمَ قَرْحٌ مِثْلُهُ) و ما اين روزها (ى پيروزى و شكست) را در ميان مردم مى‏گردانيم (وَ تِلْكَ الْأَيَّامُ نُداوِلُها بَيْنَ النَّاسِ) اين خاصيت زندگى جهان است.یک روزبه کام شماست وروزی به کام دشمن. واین بدین جهت است تا افرادى كه ايمان آورده‏اند شناخته شوند و خداوند از ميان شما قربانيانى بگيرد، (وَ لِيَعْلَمَ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا وَ يَتَّخِذَ مِنْكُمْ شُهَداءَ) وبدانیدکه خداوند ظالمان را دوست نمى‏دارد.

 (وَ اللَّهُ لا يُحِبُّ الظَّالِمِينَ)

   ودرآیه ۱۴۰ آل‏عمران فرمود:اولااگرشماآسیب دیدید،دشمنان هم آسیب دیدند ومتحمل تلفات جانی ومالی شدند.(إِنْ يَمْسَسْكُمْ قَرْحٌ فَقَدْ مَسَّ الْقَوْمَ قَرْحٌ مِثْلُهُ)ثانیاشمامسلمانان امتیازاتی دارید که دشمنان شماندارند.اميد به الطاف وامدادهاى الهى، و پيروزى وپاداش‏هاى معنوى ازامتیازات شما است که کفار ازآن بی بهره اند.(وَ تَرْجُونَ مِنَ اللَّهِ ما لا يَرْجُونَ).ثالثامسلمانان درمصاف با دشمنان چه به  شهادت برسند وچه پيروزمیدان شوند درهردو صورت به سعادت وپیروزی دست یافتند.(قُلْ هَلْ تَرَبَّصُونَ بِنا إِلاَّ إِحْدَى الْحُسْنَيَيْن(توبه:۵۲) [29] پس از نزول اين آيات، پيامبر شبانه فرمان بسيج درتعقیب دشمن را صادر كرد. 

مرحوم طبرسی می نویسد:چون ابو سفيان و يارانش از احد بازگشتند و به «روحاء» رسيدند از تعجيل در بازگشت خود پشيمان شدند و همديگر را ملامت كردند كه چرا نه محمد را كشتيد و نه زنانشان را اسير كرديد. آنها را بكشتيد وقتى كه رمقى بيش از ايشان نماند رهايشان كرديد. اكنون بازگرديد و بكلى نابودشان كنيد و ريشه‏كنشان سازيد…منادى پيامبر (ص) ندا داد: كه با ما بيرون نشود مگر آن كس كه ديروز در احد با ما حاضر بود. … پيامبر با ۷۰ تن که بیشترزخمی ها بودند ازمدینه بيرون شد تا به حمراء الاسد رسيد كه در ۸ ميلى مدينه واقع است. [30]

  لشکراسلام حرکت کرد.معبدخزاعی مشرک بوکه پیامبرص را دوست می داشت.وقتی لشکرمجروح پیامبرص را دید ناراحت شد.خودرا به ابوسفیان رساند به اوگفت: پیغمبررا دیدم که بالشکری عظیم وخشمگین درتعقب شمایند.ابوسفیان که ازاین گفته مرعوب شد چاره ای اندیشید تا سالم ازمعرکه بگریزد.سوارانى از عبد قيس ازآن مسیرعازم مدینه بودند. ابوسفيان به آنان گفت: اگرپيام مرا به محمد برسانید فردا در بازار عكاظ بار همين شتران شما را از مويز پر می كنم. گفت: چون به نزد پيغمبر رسيديد بايشان بگوئيد: ما تصمیم گرفتیم كه بر اصحاب او دوباره حمله کنیم و جمع آنها را از بيخ و بن بركنيم و نابود سازيم. ابو سفيان اين بگفت و راه مكه را پيش گرفت. سواران عبد قيس در حمراء الاسد پیغام ابوسفیان را به  پيامبر (ص) گفتند.رسول اكرم فرمود: حسبنا اللَّه و نعم الوكيل. و پس از سه روز توقف درحمراء الاسد به مدينه بازگشتد. [31]

 تعقیب دشمن بدون وقفه ،هم روحیه مسلمانان را بالا برد وهم دشمن را مرعوب ساخته ازتصمیمش بازداشت.

راهکاردوم.ارجاع شایعات واخباربه کارشناسان

  قرآن در آيه۸۳سوره نساء تاکید دارد که اخبار وشایعات پيروزى يا شكست را پيش از انتشار، به پيشوايان ورهبران وفرماندهان، عرضه کنند.تا دچارعامل غرور نابجا ويا وحشت واضطراب نشوند.این مسوولان امرهستند که می توانند صحت وسقم اخبار وشایعات را تشخیص دهند وجلوی تخریب شایعات رابگیرند.می فرماید: هنگامى كه خبرى (و شايعه‏اى) از ايمنى يا ترس (پيروزى يا شكست) به آنان (منافقان) برسد، آن را فاش ساخته و پخش مى‏كنند، در حالى كه اگر آن را (پيش از نشر) به پيامبر و اولياى امور خود ارجاع دهند، قطعاً آنان كه اهل درك و فهم و استنباطند، حقيقت آن را در مى‏يابند.(وَ إِذا جاءَهُمْ أَمْرٌ مِنَ الْأَمْنِ أَوِ الْخَوْفِ أَذاعُوا بِهِ وَ لَوْ رَدُّوهُ إِلَى الرَّسُولِ وَ إِلى‏ أُولِي الْأَمْرِ مِنْهُمْ لَعَلِمَهُ الَّذِينَ يَسْتَنْبِطُونَهُ مِنْهُمْ)

واژۀ «اذاعه» به معناى «اشاعه» و «انتشار دادن» ومراد از «أمر» شايعاتى است كه كافران و جاسوسان آنان در ميان مؤمنان نشرمی دادند. [32] وواژه«أمن» به شايعاتى اشاره دارد كه موجب احساس امنيت مسلمانان می شود. و مراد از «خوف» نيز‌شايعاتى است كه در ميان مسلمانان ايجاد ترس و وحشت مى‌كند.[33] ‌

  راهکارسوم.لزوم واکاوی خبرفاسق

دشمان فاسق در جنگ نرم هیچگاه واقعیات و حقایق را به مردم نمی‌گویند. بلکه با گفته‌های نادرست شایعات، اکاذیب  وسانسور حقایق ،در صدد تردید افکنی و انحراف افکار عمومی هستند.و عده‌ای زود باور نیز تحت تاثیر القائات گفته‌های آنان قرار گرفته و به پیاده نظام جنگ نرم دشمن می پیوندند. از راهکارهای مناسب که می‌تواند جنگ نرم دشمن را در شایعات خنثی کند،واکاوی وتحقیق وبررسی اخباری است که توسط فاسقان ووابسطه به نظام سلطه پخش می شود.

 آیه۶سوره حجرات نسبت به پذیرفتن خبرفاسق بدون تحقیق چنین هشدارداده می‌ فرماید:اى كسانى كه ايمان آورده‏ايد اگر شخص فاسقى خبرى براى شما بياورد در باره آن تحقيق كنيد، مبادا به گروهى از روى نادانى آسيب برسانيد، و از كرده خود پشيمان شويد.(يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنْ جاءَكُمْ فاسِقٌ بِنَبَإٍ فَتَبَيَّنُوا أَنْ تُصِيبُوا قَوْماً بِجَهالَةٍ فَتُصْبِحُوا عَلى‏ ما فَعَلْتُمْ نادِمِينَ)  

  غالب مفسران درشان نزول آیه گفته اند:آيه شریفه در باره” وليد بن عقبه” نازل شده است. پيامبر ص او را براى جمع‏آورى زكات به سوی  قبيله” بنى المصطلق” اعزام داشت، هنگامى كه اهل قبيله با خبر شدند كه نماينده رسول اللَّه ص مى‏آيد با خوشحالى به استقبال او شتافتند، ولى از آنجا كه ميان آنها و” وليد” در جاهليت خصومت شديدى بود، ولیدتصور كرد آنها به قصد كشتنش آمده‏اند.ازهمانجاخدمت پيامبر ص بازگشت (بى آنكه تحقيقى در مورد اين گمان كرده باشد) وعرض كرد: آنها از پرداخت زكات خوددارى كردند! (امتناع از پرداخت زكات يك نوع قيام بر ضد حكومت اسلامى تلقى مى‏شد، بنا بر اين مدعى بود آنها مرتد شده‏اند!).پيامبر ص نارحت شد، و تصميم گرفت با آنها پيكار كند، آيه فوق نازل شد (و به مسلمانان دستور داد كه هر گاه فاسقى خبرى آورد در باره آن تحقيق كنيد تامبادا ناخواسته عملی انجام دهیدکه برای شما مشکل درست می کند.) [34]                       

 فاسق کیست؟ فسق یعنی خروج از حق .اهل لغت گفته‏اند: «فسقت الرّطبة عن قشرها» خرما از غلاف خود خارج شد بتصريح راغب فسق شرعى از همين ريشه است. [35] فاسق قابل اعتمادنیست.اگرخبری آورد،خبرش بی اعتباراست وباید بررسی شود.بیشترشایعات توسط افراد فاسق انجام می گیرد.

رسانه های بیگانه ومعاند فارسی زبان همان فاسقانی هستند که جهت تامین منافع اربابان خود، اخباردروغ وشایعات پخش می کنند.خودآنان به این مسئله اعتراف دارند.

 فعال اپوزیسیون شبکه‌های فارسی زبان خارجی می‌گوید: «رسانه‌ای که با پول دیگر کشورها به زبان فارسی راه‌اندازی می‌شود بدون شک به دنبال خوشبختی و اقتدار و همبستگی ایرانیان نیست. مردم باید  به این رسانه‌ها به چشم رسانه بیگانه نگاه کنند. این‌ها در خدمت منافع و اهداف دولت‌های پشت پرده هستند که آنها را تجهیز می‌کنند. این یک مسئله عقلانی است. ضرب المثل ایرانی‌ها می‌گوید: گربه برای رضای خدا موش نمی‌گیرد.»

با توجه به اقرارخوداین رسانه های اجیرشده آیا اعتماد به اخباراین رسانه ها گمراهی وخودزنی نیست؟!

امیرمؤمنان علیه السلام فرمود: اگر بدى بر زمانه و مردم آن غالب شود، و كسى به ديگرى خوش گمان باشد ، خود را فريب داده است.[36] «

      راهکارچهارم.حفظ هوشیاری درمقابل دشمن

قرآن درسوره نساء دردوآیه، سه باربه مسلمانان امرکرده که درمقابل دشمن هوشیارباشیدوفریب آنان را نخورید.

   درآیه۷۱می فرماید:اى كسانى كه ايمان آورده‏ايد هوشیاری خود را (در برابر دشمن) حفظ كنيد. (يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا خُذُوا حِذْرَكُمْ)  

ودرآیه۱۰۲دوبارمی فرماید: مسلمانان(در ميدان جنگ)ازحفظ هوشیاری وحفظ سلاحشان غافل نشوند. كافران دوست دارند كه شما از سلاحها و متاعهاى خود غافل شويد و غافلگیرانه به شما هجوم كنند… هوشیارباشید. (وَ لْيَأْخُذُوا حِذْرَهُمْ وَ أَسْلِحَتَهُمْ وَدَّ الَّذِينَ كَفَرُوا لَوْ تَغْفُلُونَ عَنْ أَسْلِحَتِكُمْ وَ أَمْتِعَتِكُمْ فَيَمِيلُونَ عَلَيْكُمْ مَيْلَةً واحِدَةً … وَ خُذُوا حِذْرَكُمْ )

دراین دو آیه شریفه سه مرتبه واژه «حذر»تکرارشده است.” حذر” بر وزن” خضر” به معنى بيدارى و آماده باش و مراقبت در برابر خطر است و گاهى به معنى وسيله‏اى كه بكمك آن با خطر مبارزه مى‏شود نيز آمده است. [37]

همان گونه که باید درمقابل تهدیدات  جنگ سخت هوشیاربود می باید درمقابل خطرسایبری وجنگ نرم نیز هوشیاربود ودردام فریب وشایعات دشمن گرفتارنشد.

به گفته آیت الله مکارم:»امروزرسانه هاى نظام سلطه طوفان خطرناكى از شايعه پراكنى  فضاى جهان را تيره و تار ساخته است، که سرچشمه آن غفلت از تفاوت حق و باطل است، و متأسفانه مردم جهان هزينه سنگينى به خاطر آن مى پردازند.« [38]

اگرمسلمانان درجنگ احد هوشیاربودند،درمقابل یک شایعه دچارآن همه خسارت نمی شدند!

راهکارپنجم.حفظ زبان ودامن نزدن به شایعات

خبرهایی را كه انسان مى شنود به دو صورت نقل مى كند:گاه مى گويد: فلان مطلب را مى گويند. يعنى نقل مى كند و خبر مى دهد.و گاهى مى گويد: چنين است. اگر اين را بگويد گناهش معلوم و روشن است، زيرا چيزى كه با دو شاهد عادل ثابت نشده انسان نمى تواند بگويد.امّا اگر نقل قول کند و انسان در مقام نقل شايعات بگويد مى گويند، شاید از دروغ گویی نجات پيدا کرده باشد ولى عناوين محرّمه بسياری بر آن مترتّب است، مانند:آزار مؤمن، هتك مؤمن واشاعه فحشا.بعضى خيال مى كنند با كلمه «مى گويند» از دروغ نجات پيدا مى كنند!این چنین نیست. [39]

قرآن درسوره إسراء آیه ۳۶این چنین هشدارمى دهد:از آنچه نمى‏دانى پيروى مكن، چرا كه گوش و چشم و دلها همه مسئولند!.(وَلا تَقْفُ ما لَيْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ إِنَّ السَّمْعَ وَ الْبَصَرَ وَ الْفُؤادَ كُلُّ أُولئِكَ كانَ عَنْهُ مَسْؤُلًا )

بدیهی است پيروى از غير علم و شایعه پراکنی، آبروى افراد آبرومند را به خطر مى اندازد و خدمتگذاران را دلسرد مى كند،وبسیاری از مفاسد اجتماعى و اخلاقى را درجامعه می گستراند. شگفت انگیزاست، برخى مردم يك چوب كبريت را حقّ النّاس مى دانند، امّا ريختن آبروى مسلمان والتهاب آفرینی درجامعه را حقّ النّاس نمى شمرند. [40]

 رَسُولَ اللَّهِ ص :خداوند رحمت کند مومنی را که زبانش را ازهرشری بازدارد،این نوعی صدقه برخویشتن است.سپس فرمود:کسی ازگناه سالم نمی ماند مگرآن که زبانش را حفظ کند.[41] باید بدانیم هر سخنى كه مى گوييم وهرسخنی که می شنویم درپرونده اعمال ما ثبت ونوشته مى شود.  

   گفتار ششم.کیفرومجازات شایعه پراکنان

شایعه پردازان وشایعه پراکنان علاوه بر کیفراخروی، دردنیا نیزمجازاتی برای آنان بیان شده است.مجازات آنان با توجه به نوع شایعه ومواردآن متفاوت است.ازتهدید و تبعید تاحد قذف واعدام.

آیة الله مکارم:اشاعه شايعات دروغ و حتّى مشكوك حرام است، و مجازاتى برابر با مجازات مفسدان فى الارض دارد. [42]

 قرآن در دوآیه به کیفرومجازات شایعه پراکنان  پرداخته است.

کیفر منافقان وبیماردلان ومرجفون شایعه پراکن

 در سوره احزاب آیه۶۰ و۶۱و۶۲سه گروه شایعه پراکن را سخت تهدید می کند: درآیه۶۰ تهدیدبه تبعیدمی کند.می فرماید:اگر منافقان و بيماردلان و مرجفون (از كارشان) دست بر ندارند، حتماً تو را بر ضّد آنان مى‏شورانيم، آنگاه جز مدّت كوتاهى نمى‏توانند در كنار تو در اين شهر بمانند.(لَئِنْ لَمْ يَنْتَهِ الْمُنافِقُونَ وَ الَّذِينَ فِي قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ وَ الْمُرْجِفُونَ فِي الْمَدِينَةِ لَنُغْرِيَنَّكَ بِهِمْ ثُمَّ لا يُجاوِرُونَكَ فِيها إِلَّا قَلِيلًا)

ودر آیه۶۱و۶۲شایعه پراکنان را تهدید به مجازات سخت می کند. می فرماید: آنان لعنت شدگانند، هر كجا يافت شوند بايد دستگير شده و به سختى مجازات شوند. (\ملْعُونِينَ أَيْنَما ثُقِفُوا أُخِذُوا وَ قُتِّلُوا تَقْتِيلاً) اين سنّت تغییرناپذیرخداوندی درامت های پیشین نیزجاری بوده است. (سُنَّةَ اللَّهِ فِي الَّذِينَ خَلَوْا مِنْ قَبْلُ)

علامه طباطبایی درتفسیرآیات شریفه می نویسد:

اگر سه طايفه مذكور دست از فساد برندارند، تو را عليه آنان مى‏شورانيم

   تبعيدشان مى‏كنيم و خونشان را هدر مى‏سازيم، این سنتى است از خدا كه در امت هاى پيشين نيز جارى ساخته، هر وقت قومى به راه فساد انگيزى و ايجاد فتنه افتادند، و خواستند تا بمنظور استفاده‏هاى نامشروع، در بين مردم اضطراب افكنده، تا در طغيان و سركشى بى مانع باشند، ما آنان را به همين طريق گرفتيم، و تو هرگز دگرگونى در سنت خدا نخواهى يافت، پس در شما امت همان جارى مى‏شود كه در امت هاى قبل از شما جارى شد.[43]

  بعضى مفسّران تمام اين سخت‏گيرى‏ها را در مورد اذيّت كننده مؤمن مى‏دانند، ولى به نظر مى‏رسد اين همه تهديد و اعلام مهدورالدم بودن براى كسانى است كه قصد اخلال در امنيّت جامعه و شكست نظام را دارند، نه تنها مزاحمان ناموس مردم. [44]

طبرسی در مجمع البیان مجازات تبعید و قتل را برای منافقان ذکر می کند و می نویسد: منافقان شایعه گر محکوم به تبعید و یا اعدام می گشتند. [45]

شیخ طوسی حکم به تعذیرکرده می گوید: هر سخنی که موجب اذیت وآزار مسلمانان شود واجب است گوینده اش تعزیر شود.  [46]

آیت الله مکارم حکم به حدقذف کرده می نویسد:قرآن در مورد «مرجفون» مى‌فرمايد: «قُتِّلُوا تَقْتِيلًا» كه مى‌توان از آن حدّ قذف را در مورد اين افراد كه امنيّت جامعه را به هم مى‌زنند استفاده كرد.[47]   

کیفرخراصون

 قرآن درسوره ذاریات آیه۱۰و ۱۱درمورد کیفرخَرَّاصُونَ می فرماید:

 مرگ بر دروغگویان، آن کسانی که در جهل و غفلت غوطه ورند. ( قُتِلَ الْخَرَّاصُونَ الَّذِينَ هُمْ فِي غَمْرَةٍ ساهُونَ)

علامه طباطبایی می فرماید:كذّاب دروغپرداز را هم” خراص” گفته‏اند….و جمله” قُتِلَ الْخَرَّاصُونَ” نفرينى است بر آنان كه كشته شوند. و اين كنايه‏اى است از نوعى طرد و محروم كردن كسى از رستگارى. [48]

سوال:آيا حکمی که در آيات فوق براى ريشه كن كردن مفاسد توطئه‏هاى منافقان و شایعه پراکنان آمده در حكومت اسلامى نيز مجاز است؟

آیت الله مکارم:كمتر كسى از مفسران در اين زمينه بحثى به ميان آورده است، ولى به نظر مى‏رسد كه اين حكم مانند ساير احكام اسلامى اختصاص به زمان و مكان و اشخاصى نداشته باشد.

اگر به راستى سمپاشى و توطئه از حد بگذرد و به صورت يك جريان در آيد، و جامعه اسلامى را با خطرات جدى روبرو سازد چه مانعى دارد كه حكومت اسلامى با اذن ولى امر مسلمين دستور آيات فوق را كه به پيامبر ص داده شده است به اجرا در آورد، و مردم را براى در هم كوبيدن ريشه‏هاى فساد بسيج كند؟! [49]

 با توجه به این احکام، شایعه پراکنان نبایددرجامعه وفضای مجازی مصونیت داشته باشندوامنیت مردم را بهم بریزند.                     پایان ۲بهمن۱۴۰۳

منابع شایعه

نهج البلاغة ، ترجمه محمد دشتى‏، ناشر: مشهور ايران؛ قم‏

ابن شعبه حرانى، حسن بن على‏،( وفات قرن ۴)، تحف العقول‏  عن آل الرسول ص، مصحح: غفارى، على اكبر، جامعه مدرسين  قم،۱۳۶۳ش

ابن شعبه حرانى، حسن بن على‏ ،( وفات قرن ۴)، تحف العقول‏، مصحح: غفارى، على اكبر، جامعه مدرسين،‏ قم‏۱۴۰۴ق۱۳۶۳ش

ابن اثير جزري، مبارك بن محمد،وفات۶۰۶ق، النهاية في غريب الحديث و الأثر،  مصحح: طناحى، محمود محمد، موسسه مطبوعاتي اسماعيليان‏، قم‏۱۳۶۷ش

 زمخشرى محمود، قرن ششم‏،تفسیرالكشاف عن حقائق غوامض التنزيل، دار الكتاب العربي‏ ‏،بيروت، سوم ‏۱۴۰۷ ق‏

خمینی،(۱۳۲۰-۱۳۶۸ش )،سید روح‌الله ،صحیفه امام ،تهران،مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.

 طباطبايى سيد محمد حسين‏،۱۲۸۱-۱۳۶۰ش، الميزان فى تفسير القرآن‏، دفتر انتشارات اسلامى جامعه‏ى مدرسين حوزه علميه ،قم‏۱۴۱۷ق، پنجم‏،وترجمه سيد محمد باقر موسوى همدانى ،قم۱۳۷۴ش

طریحی ،فخرالدین بن محمد (۹۷۹-۱۰۸۵ ق)، مَجمعُ الْبَحْرَیْن و مَطلَعُ النَّیِّرَیْن،مکتبة المرتضویة تهران۱۳۷۵ش

 طبرسی،فضل بن الحسن(۴۶۸-۵۴۸) تفسير جوامع الجامع‏ ،طبرسی، مترجمان،  ناشر بنياد پژوهشهاى اسلامى آستان قدس رضوى‏ ،مشهد۱۳۷۷ش، دوم‏

طبرسی،فضل بن الحسن(۴۶۸-۵۴۸)، مجمع البيان فى تفسير القرآن‏، مترجمان،‏انتشارات فراهانى‏، تهران‏۱۳۶۰ش

طوسی ،محمد بن حسن طوسی ،شیخ طوسی،(۳۸۵–۴۶۰ق)،النِهایَة فی مُجَرَّدِ الفِقه و الفَتاوی، دار الكتاب العربي‌،۱۴۰۰ق،دوم

  عروسى حويزى عبد على بن جمعه‏،وفات ۱۱۱۲ق، تفسير نور الثقلين‏، تحقيق: سيد هاشم رسولى محلاتى‏ ‏، انتشارات اسماعيليان‏، چهارم،‏قم‏۱۴۱۵ق،

  قرائتى محسن‏،۱۳۲۴ش، تفسير نور، مركز فرهنگى درسهايى از قرآن‏، ۱۳۸۳ش، يازدهم‏

  كلينى، محمد بن يعقوب بن اسحاق،‏ وفات ۳۲۹ق،كافي، محقق: غفارى على اكبر و آخوندى، محمد، دار الكتب الإسلامية، تهران‏۱۴۰۷ق.

مكارم شيرازى، ناصر ،۱۳۰۵ش،وهمکاران،پیام های امیرالمومنین ع،پنجم انتشارات امام علی بن ابیطالب قم۱۳۸۷ش.

مکارم شیرازی،ناصر، ۱۳۰۵ش،سوگندهای پربار قرآن ،انتشارات امام علی بن ابی طالب (ع)،قم۱۳۸۶ش

مكارم شيرازى،ناصر،۱۳۰۵ش، انوار هدايت، مجموعه مباحث اخلاقى، 
ناشر: امام على بن ابى طالب عليه السلام قم۱۳۹۰ش، اول‌‌

مكارم شيرازى، ناصر ،۱۳۰۵ش كتاب النكاح (مكارم)، انتشارات مدرسه امام على بن ابى طالب عليه السلام، قم ، اول، ۱۴۲۴ ه‍ ق ج‌۶، ص۴۹

مكارم شيرازى ناصر،۱۳۰۵ش، تفسير نمونه‏، دار الكتب الإسلامية، اول ،تهران‏۱۳۷۴ش

  نجفی محمدحسن،( وفات ۱۲۶۶ ق)، جَواهرُ الکَلام فی شَرحِ شَرایعِ الاسلام،دارالاحیاالتراث العربی بیروت ۱۹۸۱م.

 هاشمی رفسنجانی اکبر( ۱۳۱۳ -۱۳۹۵ش)، تفسیر راهنما ،بوستان کتاب دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم۱۳۸۶ش.

هاشمى شاهرودى، سيد محمود ،(وفات۱۳۹۷ش)، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بيت عليهم السلام، جمعى از پژوهشگران،مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامى بر مذهب اهل بيت عليهم السلام، قم ، اول، ۱۴۲۶ ه‍ ق

---

[1] . ر.ک. پایگاه بصیرت / گروه فرهنگی/ تاریخ انتشار : ۰۳ آبان ۱۴۰۲

حسین عسکری – جانشین معاونت توسعه فرهنگی سازمان پدافند غیرعامل کشور

[2] . دهخدا، لغت نامه

[3] . طریحی، مجمع البحرین و مَطلَعُ النَّیِّرَیْن  ،ج ۴ص ۳۵۴.

[4] .کلینی،كافي (اسلامية)،ج۲،ص۳۷۵،ح۲باب الغيبة و البهت.    

[5] . نجفی،جواهرالکلام ،ج۱۳،ص۳۱۵  

[6] . قرائتی،تفسیرنور،ج۸،ص۱۵۴.

[7] . تفسير نمونه، ج‏۲۴، ص۸۴.

[8] . تفسير نمونه، ج‏۳، ص۶۳.

[9] . ر.ک.قرائتی، تفسير نور، ج‏۲، ص.۱۶۸

[10] . ر.ک.تفسير نمونه، ج‏۳، ص۱۱۵.

[11] . شاهرودی،فرهنگ فقه،ج۱،ص۵۲۷،طبرسی،مجمع البیان،ج۱،ص۴۶۹.

[12] .ر.ک. مکارم،تفسير نمونه، ج‏۱۴، ص۴۰۴.

[13] . سمی بها الخبر الکاذب لتزلزله.( زمخشری،تفسیرکشاف،ج ۳، ص ۵۶۱).

[14] .هاشمی شاهرودی، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بيت عليهم السلام؛ ج‌۱، ص۳۵۲.

[15] . عروسى حويزى ،تفسير نور الثقلين،ج۴،ص۳۰۷. مکارم،تفسير نمونه، ج‏۱۷، ص: ۴۲۷.

[16] . والذین یشیعون الاخبار الکاذبة فی المدینة لالقاء الاضطراب بین المسلمین. (طباطبایی،المیزان، ج ۶، ص ۳۴۰ و ۳۴۵).

[17] . مکارم،تفسير نمونه، ج‏۱۷، ص۴۳۱

[18] . طباطبایی،الميزان، مترجم، ج‏۱۶، ص۵۱۱.                     

[19] . ر.ک.مکارم،تفسير نمونه، ج‏۳، ص: ۱۶۹.

[20]. ۱۲دی ۱۴۰۳سالگردشهیدسلیمانی.

[21] .ر.ک. مکارم،تفسير نمونه، ج‏۱۷، ص: ۲۲۶-۲۲۷، و طباطبایی،الميزان، مترجم، ج‏۱۶، ص: ۴۲۹.

[22] . ر.ک. طباطبایی،الميزان ،مترجم ، ج‏۱۶، ص: ۴۲۹ .

[23] . ر.ک.مکارم،تفسير نمونه، ج‏۱۴، ص ۳۸۸.

[24] .آنها می‌خواستند «ذوالفقار زبانِ» امام خمینی را که از کنار مرقد مطهر امیرمؤمنان(ع) به دل‌های مردم امید و گرما می‌داد، از بین ببرند اما قمی‌ها با هوشیاری و بی‌اعتمادی به تبلیغات آمریکا و پهلوی، آن حرکت را ناکام گذاشتند. (امام خامنه ای بیانات ۱۹دی۱۴۰۳درجمع مردم قم)

[25] . خمینی، صحیفه امام،ج۱۸،ص۵۱۴ .

[26] . ر.ک.محمدهادی صحرایی ،رسانه ،روزنامه کیهان۲۱آذر۱۴۰۳

[27] . تیرماه ۱۴۰۱ در دیدار رئیس ‌و مسئولان قوه قضائیه.

[28] . ر.ک.مکارم،سوگندهاى پر بار قرآن ؛ ص۴۸-۴۹.

[29] . ر.ک.قرائتی،تفسير نور، ج‏۲، ص: ۳۷۳.

[30] . طبرسی،مجمع البيان في تفسير القرآن، مترجم، ج‏۴، ص: ۳۴۶.

[31] . ر.ک. طبرسی،مجمع البيان في تفسير القرآن، مترجم، ج‏۴، ص۳۴۸.

[32] . طباطبایی،تفسیرالميزان ،ج۵،ص۲۱.

[33] . طبرسی ،مجمع البيان،ج۳-۴،ص۱۲۶؛ هاشمی رفسنجانی،تفسیرراهنما،ج۳،ص۴۹۳.  

[34] . مکارم،تفسير نمونه، ج‏۲۲، ص۱۵۳،طبرسی،تفسير مجمع البيان” ج ۹،ص۱۳۲.

[35] . قریشی،قاموس قرآن، ج‏۵، ص۱۷۶              

[36] . .. وَ إِذَا اسْتَوْلَى الْفَسَادُ عَلَى الزَّمَانِ وَ أَهْلِهِ فَأَحْسَنَ رَجُلٌ الظَّنَّ بِرَجُلٍ فَقَدْ غَرَّرَ (نهج البلاغة ، ترجمه دشتى ؛ص۶۵۱،حکمت ۱۱۴)

[37] . مکارم،تفسير نمونه، ج‏۴، ص۲.

[38] . ر.ک. مکارم،پيام امام امير المومنين عليه السلام ؛ ج ۵ ؛ ص۵۷۰.

[39] . ر.ک. مکارم،انوار هدايت، مجموعه مباحث اخلاقى،ص۵۳۰ -۵۳۱ .

[40] . ر.ک. همان ؛ ص۴۶۷.

[41] . قَالَ رَحِمَ اللَّهُ مُؤْمِناً أَمْسَكَ لِسَانَهُ مِنْ كُلِّ شَرٍّ فَإِنَّ ذَلِكَ صَدَقَةٌ مِنْهُ عَلَى نَفْسِهِ ثُمَّ قَالَ ع لَا يَسْلَمُ أَحَدٌ مِنَ الذُّنُوبِ حَتَّى يَخْزُنَ‏ لِسَانَهُ‏. ( ابن شعبه حرانی،تحف العقول،ص۲۹۸).

[42] . مکارم،سوگندهاى پر بار قرآن ؛ ص۴۸-۴۹.

[43] . طباطبایی،الميزان، مترجم، ج‏۱۶، ص۵۱۱.

[44] . قرائتی،تفسير نور، ج‏۹، ص: ۴۰۳.

[45] .طبرسی،مجمع البيان في تفسير القرآن، مترجم، ج‏۲۰، ص: ۱۷۹

[46] . و کل کلام یؤذی المسلمین فانه یجب علی قائله التعزیر. (شیخطوسی،النهایة،ص۷۲۸، مبحث الحدود.).

[47] . مکارم،كتاب النكاح  ج‌۶، ص: ۴۹.

[48] .طباطبایی،الميزان، مترجم، ج‏۱۸، ص: ۵۵۱.ومکارم،تفسير نمونه، ج‏۲۲، ص۳۱۶.  

[49] . مکارم،تفسير نمونه، ج‏۱۷، ص۴۳۴.