نمازشب وجایگاه آن درقرآن وروایات

پیشگفتار

فصل اول. نمازشب ازمنظرقرآن

          گفتار۱.وجوب نمازشب برپیامبرص

         گفتار۲.وقت وعلت وجوب نمازشب برپیامبر

         گفتار۳.شب برای مناجات

        گفتار۴. وصف نمازشب مومنان

        گفتار۵. آثارنمازشب، محوکننده گناهان روز

        گفتار۶.وقت نمازشب

فصل دوم.نمازشب ازمنظرروایات

       گفتار۷.فضیلت وبرکات نمازشب

       گفتار۸. سفارش به نمازشب

      گفتار۹.سیره پیامبرص درنمازشب  

     گفتار۱۰.علل محروم شدن ازنمازشب

    گفتار۱۱.ماموریت شیطانی به نام رها

    گفتار۱۲. زنگ بیدارباش

    گفتار۱۳.دعای بعد ازبرخواستن ازخواب

   گفتار۱۴. وقت نمازشب

   گفتار۱۵.معذورین

   گفتار۱۶.قضاءنمازشب

فصل سوّم نحوه خواندن نمازشب

       گفتار۱۷. سوره های نمازشب و مبانی آن

       گفتار۱۸.نفرین دشمنان درسجده آخردورکعت اوّل

       گفتار۱۹. قنوت نمازوترومستحبات آن

      گفتار۲۰.فراموشی قنوت وتر

      گفتار۲۱.خواندن قنوت به هرزبانی

      گفتار۲۲. خواندن باجهریااخفات؟

     گفتار۲۳.تسبیحات حضرت زهرا درپایان

 پیشگفتار

درمیان نوافل ونمازهای مستحبی،نافله ای درترازارزشمندی واهمیت نمازشب وجود ندارد.شاید به همین دلیل نمازشب برپیامبرص وامامان معصوم علیهم السلام واجب بوده وبرامتش مستحب موکد می باشد. حدود هیجده آیه درقرآن ویکصدوپنجاه روایت پیرامون نمازشب آمده است.

مرحوم قاضی عارف و سالک، به علامه طباطبایی در نجف فرمود فرزندم دنیا می‌خواهی نماز شب بخوان. آخرت می‌خواهی نماز شب بخوان. می‌فرمود: تعجب از کسی که می‌خواهد به کمال دست یابد در حالی که برای نماز شب قیام نمی‌کند.

آیت الله بهجت فرمود: شبی برای نماز شب بیدار شدم در را باز کردم برف آمده بود. برگشتم. از لوله بخاری صدایی شنیدم که می‌گفت: عاشقی شیوه مردان بلاکش باشد و برگشتم.

حاج آقای حق شناس در مورد شهید نیری ۲۰ ساله بعد از تشییع جنازه در خانه ایشان فرمود: من یک نیمه شب زودتر از ساعت نماز راهی مسجد شدم.من دیدم یک جوان در حال سجده است اما نه روی زمین بلکه بین زمین و آسمان مشغول تسبیح حق است و آن شهید نیری بود.[1]

 هر گنج سعادت که خدا داد به حافظ           از یمن دعای شب و ورد سحری بود.

این نوشته درسه فصل وبیست وسه گفتارتنظیم شده است.

فصل اول.نمازشب ازمنظرقرآن

مقدمه

حدود هیجده آیه درقرآن به نمازشب پرداخته است.نمازشب برپیامبرص واجب بوده است.آن حضرت پاسی ازشب ازخواب برمی خواست،وبه نمازشب می ایستاد.آیات قرآن با استنادبه روایات معصومین علیهم السلام به نمازشب پیامبرص وهمچنین به مسائل نمازشب اشاره که تحت عنوان نکته ها پرداخته شده است.

گفتار۱.وجوب نمازشب برپیامبرص

 آیه۱.وَ مِنَ اللَّيْلِ فَتَهَجَّدْ بِهِ نافِلَةً لَكَ عَسى‏ أَنْ يَبْعَثَكَ رَبُّكَ مَقاماً مَحْمُوداً (اسراء:۷۹) پاسى از شب را از خواب برخيز و به تهجدبپرداز، اين يك نافله براى تو است، تا پروردگارت تو را به مقامى درخور ستايش برانگيزد!.

نکته ها

۱/۱. طبق روایت صحیح ازعمارساباطی، این آیه نماز شب رابر پيامبر ص واجب دانسته است.  

 عمارساباطی می گوید:حضورامام صادق ع درمنا نشسته بودیم.مردی ازنوافل پرسید؟امام فرمود:واجب است.ما وهمچنین آن مرد،(ازاین حکم)وحشت کرده وترسیدیم.امام ع فرمود:منظورم نمازشب بررسول خداص است.خداوندمی گوید: وَ مِنَ اللَّيْلِ فَتَهَجَّدْ…. [2]

۲/۱. اعطای ” مقام محمود”به پیامبرص ازآثارنمازشب شمرده شده است. (عَسى‏ أَنْ يَبْعَثَكَ رَبُّكَ مَقاماً مَحْمُوداً).بی شك” مقام محمود” مقام بسيار برجسته‏اى است كه ستايش برانگيز است. (چرا كه محمود از ماده حمد به معنى ستايش مى‏باشد).

درروايات اسلامى، مقام محمود به عنوان مقام شفاعت كبرى تفسير شده است، چرا كه پيامبر ص ،بزرگترين شفيعان در عالم ديگر است و آنها كه شايسته شفاعت باشند، مشمول اين شفاعت بزرگ خواهند شد. [3]

گفتار۲.وقت وعلت وجوب نمازشب برپیامبرص

 آیه۲.يا أَيُّهَا الْمُزَّمِّلُ ،قُمِ اللَّيْلَ إِلاَّ قَلِيلاً ، نِصْفَهُ أَوِ انْقُصْ مِنْهُ قَلِيلاً ، أَوْ زِدْ عَلَيْهِ وَ رَتِّلِ الْقُرْآنَ تَرْتِيلاً،إِنَّا سَنُلْقِي عَلَيْكَ قَوْلاً ثَقِيلاً(مزمل،۱-۵)   

اى جامه به خود پيچيده! شب را، جز كمى، به پا خيز! نيمى از شب را، يا كمى از آن كم كن. يا بر نصف آن بيفزا، و قرآن را با دقت و تامل بخوان. چرا كه ما به زودى سخنى سنگين را به تو القا خواهيم كرد.

نکته ها

۱/۲.مخاطب اين آيات پيامبر ص است . ” يا أَيُّهَا الْمُزَّمِّلُ”، اشاره به اين كه دوران” جامه به خود پيچيدن” و در گوشه انزوا نشستن نيست،بلكه دوران قيام و خودسازى و آمادگى براى انجام رسالتى بزرگ است.

علامه طباطبایی:كلمه” مزمل”- با تشديد زاء و تشديد ميم- در اصل” متزمل” بوده، اسم فاعل از باب تفعل (تزمل) است، و معنايش لفافه به خود پيچيده است. كسى كه جامه يا چيزى به خود مى‏پيچد تا بخوابد يا مثلا سرما را دفع كند، آن را” مزمل” مى‏گويند، و از ظاهر اين جمله بر مى‏آيد در آن ساعتى كه اين سوره نازل مى‏شده آن جناب جامه‏اى را به خود پيچيده بوده، از اين جهت به” مزمل” مورد خطاب قرار گرفته.اين را بدان جهت گفتيم كه كسانى خيال نكنند اين خطاب جنبه توبيخ و يا تحسين دارد.[4]

۲/۲.گرچه مخاطب پیامبرص است.ونمازشب بروی واجب،ولی به دلیل اسوه بودن پیامبرص شامل مومنان هم می شود. (لَقَدْ كانَ لَكُمْ فِي رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَة.(احزاب:۲۱)البته نمازشب برای مومنان مستحب موکّد است.

۳/۲. انتخاب شب براى اين كار بدین خاطر است كه كارهاى زندگى روزانه تعطيل مى‏باشد. و به همين دليل انسان آمادگى بيشترى براى انديشه و تفكر و تربيت نفس دارد.

۴/۲.” قيام” در جمله” قُمِ اللَّيْلَ” به معنى برخاستن در مقابل خوابيدن است، نه فقط روى پا ايستادن است.

۵/۲.وقت نمازشب ازنیمه شب است.(نصفه …) و از ظاهر سياق بر مى‏آيد كه جمله” نِصْفَهُ أَوِ انْقُصْ مِنْهُ قَلِيلًا أَوْ زِدْ عَلَيْهِ”، بدل باشد از جمله” اللَّيْلَ إِلَّا قَلِيلًا”، كه متعلق تكليف” قم” است، و دو ضمير” منه” و” عليه” به كلمه” نصف”، و ضمير در” نصفه” به كلمه” ليل” بر مى‏گردد، و معناى آيه اين است كه نيمى از شب را بپا خيز، و يا كمى از نصف كم كن، و يا اندكى بر نصف بيفزا، و اين ترديد بين سه امر ترديد تخيير است، مى‏خواهد بفرمايد: مخيرى بين اينكه درست نيمى از شب را زنده بدارى، و يا كمى كمتر از نصف، و يا كمى بيشتر از آن را. [5]

۶/۲.علت وجوب نمازشب برپیامبرص

إِنَّا سَنُلْقِي عَلَيْكَ قَوْلًا ثَقِيلًا” در مقام بيان اين است كه اصلا چرا نماز شب تشريع شد.

منظور از” قول ثقيل” همين قرآن عظيم است، به دليل اينكه اين آيات در اول بعثت نازل شده است.

اين آيه در مقام تعليل حكمى است كه جمله” قُمِ اللَّيْلَ …” بر آن دلالت دارد، در نتيجه به مقتضاى سياق- با در نظر گرفتن اين كه خطاب به خصوص رسول خدا (ص) است- اين معنا را مى‏رساند كه اگر گفتيم شب‏زنده‏دارى كن، و در شب با خواندن نماز متوجه درگاه ما شو، براى اين بود كه خود را براى كرامت قرب و شرف حضور، و افتخار همكلامى با ما، آماده سازى، تا ما قول ثقيلى را بر تو القاء كنيم. يكى از جهات سنگينى قرآن، سنگينى معارف آن، و نيز پذيرفتن شرايع و احكام آن است. قهرا بر امت هم ثقيل خواهد بود، همانطور كه بر رسول خدا (ص) سنگين بود. اما سنگينى آن بر پیامبر از جهت صعوبت تحقق حقائق آن، و از جهت مصائبى است كه در طريق ابلاغ آن خواهد ديد، و سلب راحت و فراغت از او خواهد شد، و از جهت مجاهدت نفس و انقطاع به سوى خدا، و زحماتى است كه لازمه گرفتن وحى است. و اما سنگينى آن بر امتت از اين جهت است كه آنها هم در تحقق دادن به حقائق قرآن در نفس، و نيز پيروى اوامر و نواهى خدا و رعايت حدود آن  به قدر وسع و طاقتش بايد اين رنجها را تحمل كند.

   بنا بر اين، نماز شب راهى است كه آن جناب را به چنين موقعى كريم منتهى مى‏سازد. در جاى ديگر هم خداى سبحان نماز شب را راه به سوى خدا خوانده، مى‏فرمايد:

” إِنَّ هذِهِ تَذْكِرَةٌ فَمَنْ شاءَ اتَّخَذَ إِلى‏ رَبِّهِ سَبِيلًا” (انسان:۲۹) [6]

۶/۲.ازآداب نمازشب،خواندن ” قرآن” با” ترتيل” است. ” ترتيل” در اصل به معنى” تنظيم” و” ترتيب موزون” است، در اينجا به معنى خواندن آيات قرآن با تانى و نظم لازم، و اداء صحيح حروف، و تبيين كلمات، و دقت و تامل در مفاهيم آيات، و فهم وانديشه در نتايج آن است. [7]

آیه۳. إِنَّ رَبَّكَ يَعْلَمُ أَنَّكَ تَقُومُ أَدْنى‏ مِنْ ثُلُثَيِ اللَّيْلِ وَ نِصْفَهُ وَ ثُلُثَهُ وَ طائِفَةٌ مِنَ الَّذِينَ مَعَك(مزمل:۲۰) پروردگارت مى‏داند كه تو و گروهى از كسانى كه با تو هستند نزديك دو سوم از شب يا نصف يا ثلث آن را بپا مى‏خيزيد.

نکته ها

۱/۳.آیه شریفه ازسیره پیامبرص ومومنان همراه وی جهت برخواستن برای نمازشب سخن می گوید. پيامبر ص در اين قيام شبانه، تنها نبود، بلكه گروهى از مؤمنان نيز در اين برنامه خودسازى و تربيتى ، همراه پيامبر ص بودند، و او را به عنوان اسوه و الگويى در اين راه پذيرفته بودند.(طائِفَةٌ مِنَ الَّذِينَ مَعَك)

 ۲/۳.وقت نمازشب ازنیمه شب آغازمی شود. (ثُلُثَيِ اللَّيْلِ وَ نِصْفَهُ) تخيير در ميان” دو سوم” و” نصف” و” يك سوم” شب درآیه آمد است. [8]  

گفتار۳.شب برای مناجات

 آیه۴. إِنَّ ناشِئَةَ اللَّيْلِ هِيَ أَشَدُّ وَطْئاً وَ أَقْوَمُ قيلاً. إِنَّ لَكَ فِي النَّهارِ سَبْحاً طَوِيلاً وَ اذْكُرِ اسْمَ رَبِّكَ وَ تَبَتَّلْ إِلَيْهِ تَبْتِيلا (مزمّل:۸-۶) مسلما برنامه (عبادت) شبانه پابرجاتر و با استقامت‏تر است.و تو در روز تلاش مستمر و طولانى خواهى داشت. نام پروردگارت را ياد كن و تنها به او دل ببند.

نکته ها

۱/۴.اين آيه نیزسخنش باپیامبرص است.با رساترين سخن در باره” عبادت شبانه” و نيايش سحرگاهان، و راز و نياز با محبوب، در ساعاتى كه اسباب فراغت خاطر از هر زمان فراهم ‏تر است، و همچنين تاثير آن در تهذيب نفس، و پرورش روح و جان انسانى.و نشان مى‏دهد كه روح آدمى در آن ساعات آمادگى خاصى براى نيايش و مناجات و ذكر و فكر دارد.[9]

۲/۴.چراشب؟چون روز،وقت اشتغال وکاروتلاش است.فراغت وزمان خلوت کمتری برای مناجات با خداوند به دست می آید.ولی شب همه موجودات درخوابند وآرامش برمحیط زندگی دامن گسترده است.شب وسحرگاهان بهترین زمان خلوت وبدون هیاهوبرای رازونیازبامحبوب بشمارمی آید.

گفتار۴.وصف نمازشب مومنان

آیه۵. كانُوا قَلِيلاً مِنَ اللَّيْلِ ما يَهْجَعُونَ  وَ بِالْأَسْحارِ هُمْ يَسْتَغْفِرُون(ذاریات:۱۷-۱۸).  آنها(مومنان) كمى از شب را مى‏خوابند و در سحرگاهان استغفار مى‏كنند.

نکات

  ۱/۵.محمدبن مسلم ازامام صادق ع درمعنی كانُوا قَلِيلًا مِنَ اللَّيْلِ ما يَهْجَعُونَ پرسیدم؟فرمود:کمی ازشب را می خوابند. (أَقَلَّ اللَّيَالِي تَفُوتُهُمْ لَا يَقُومُونَ فِيهَا.)[10]

۲/۵. ” اسحار” جمع” سحر” (بر وزن بشر) در اصل به معنى” پوشيده و پنهان بودن” است، و چون در ساعات آخر شب پوشيدگى خاصى بر همه چيز حاكم است” سحر” ناميده شده ووقت نمازشب، بشمارمی آید، که شاهد اخلاص و صدق ایمان و سیره پرهیزکاران و نیکان ،وقت تصفیه دل است.

 مومنان در آخر شب كه چشم غافلان در خواب است، و محيط از هر نظر آرام، قال و غوغاى زندگى مادى فرو نشسته، و عواملى كه فكر انسان را به خود مشغول دارد خاموش است ازخواب برمى‏خيزند، و به درگاه خدا به راز و نياز مى‏پردازند.

۳/۵.بسيارى معتقدند كه منظور از استغفار در اينجا همان” نماز شب” است، از اين جهت كه” قنوت نماز وتر” مشتمل بر استغفار است. [11]

آیه۶.وَ الْمُسْتَغْفِرِينَ بِالْأَسْحارِ (آل عمران:۱۷) نمازگذاران در وقت سحربه (نمازشب)واستغفارمی پردازند.

۱/۶. همين معنا(سیره  نمازشب خوانها)ازامام رضا (ع) از پدرش از حضرت امام جعفر صادق (ع) نقل شده است.[12]

آیه۷.تَتَجافى‏ جُنُوبُهُمْ عَنِ الْمَضاجِعِ يَدْعُونَ رَبَّهُمْ خَوْفاً وَ طَمَعاً … (سجده:۱۶) پهلوهايشان از بسترها در دل شب دور مى‏شود (بپا مى‏خيزند و رو به درگاه خدا مى‏آورند) پروردگار خود را با بيم و اميد مى‏خوانند،…

۱/۷.ابوعبیده ازامام باقرع: آیه تَتَجافى‏ جُنُوبُهُمْ…درموردامیرمومنان ع وشیعیان وی نازل شده است.اول شب می خوابند،وقتی ثلث یا پاسی ازشب گذشت ازبسترخواب بلندمی شوند وبه رازونیازباپروردگارشان می پردازند. (يَنَامُونَ‏ فِي‏ أَوَّلِ‏ اللَّيْلِ‏ فَإِذَا ذَهَبَ ثُلُثَا اللَّيْلِ أَوْ مَا شَاءَ اللَّهُ فَزِعُوا إِلَى رَبِّهِمْ)[13]

۲/۷.امام باقرع به سُلَيْمَانَ بْنِ خَالِد ٍفرمود:می خواهی تورا ازدرهای خیرآگاه سازم؟آری فدات.فرمود:دردل شب مرد ازخواب به پا خیزد وبه ذکرخدا بپردازد.آنگاه آیه تَتَجافى‏…را خواندند. (وَ قِيَامُ الرَّجُلِ فِي جَوْفِ اللَّيْلِ بِذِكْرِ اللَّهِ)[14]

آیه۸.أَمَّنْ هُوَ قانِتٌ آناءَ اللَّيْلِ ساجِداً وَ قائِماً يَحْذَرُ الْآخِرَةَ وَ يَرْجُوا رَحْمَةَ رَبِّه(زمر:۹)

آيا كسى كه در ساعات شب به عبادت مشغول است و در حال سجده و قيام، از عذاب آخرت مى‏ترسد، و به رحمت پروردگارش اميدوار است(بادیگران یکسان است؟!)

۱/۸.مقام نمازشب خوانها.زراره می گوید:ازامام باقرع درموردآیه آناءَ اللَّيْلِ ساجِداً…پرسیدم؟فرمود:منظورنمازشب است. (…يَعْنِي‏ صَلَاةَ اللَّيْلِ)[15]

آیه۹.وَ مِنَ اللَّيْلِ فَسَبِّحْهُ وَ إِدْبارَ النُّجُومِ (طور:۴۹) در دل شب او را تسبيح كن

۱/۹.بسيارى از مفسران جمله” وَ مِنَ اللَّيْلِ فَسَبِّحْهُ” را به” نماز شب” تفسير كرده‏اند،” [16]

آیه۱۰.وَ مِنَ اللَّيْلِ فَسَبِّحْهُ وَ أَدْبارَ السُّجُودِ (ق:۴۰)و در بخشى از شب او را تسبيح كن، وهمچنین بعد از سجده‏ها.

۱/۱۰. طبرسی: و من اللّيل يعنى نماز شب و نماز مغرب و عشاء نيز در آن هست. [17]

آیه۱۱.وَ مِنَ اللَّيْلِ فَاسْجُدْ لَهُ وَ سَبِّحْهُ لَيْلاً طَوِيلاً (انسان:۲۶) و در شبانگاه براى او سجده كن، و مقدارى طولانى از شب، او را تسبيح گوى. 

۱/۱۱.درتفسیر علي بن إبراهيم آیه را به نمازشب تفسیرکرده است. (…وَ سَبِّحْهُ لَيْلًا طَوِيلًا قال: صلوة الليل.) [18]

۲/۱۱.احمد بن محمدازامام رضا ع می پرسد:منظورازتسبیح چیست؟می فرماید:نمازشب است. (ما ذلك التسبيح؟ قال:صلوات الليل.) [19]

  وروى عن الرضا عليه السلام انه سأله احمد بن محمد عن هذه الاية و قال: ما ذلك التسبيح؟ قال:صلوات الليل. ( همان)

گفتار۵. آثارنمازشب، محوکننده گناهان روز،و…

 آیه۱۲.وَ أَقِمِ الصَّلاةَ طَرَفَيِ النَّهارِ وَ زُلَفاً مِنَ اللَّيْلِ إِنَّ الْحَسَناتِ يُذْهِبْنَ السَّيِّئاتِ(هود:۱۱۴)  نمازرا در دو طرف روز و اوائل شب برپا دار، چرا كه حسنات، سيئات (و آثار آنها را) بر طرف مى‏سازند.

۱/۱۲..ازامام صادق ع:منظورازحسنات…،نمازمومن دردل شب است که گناهان روزراازبین می برد. (صلوة المؤمن بالليل تذهب بما عمل من ذنب النهار)[20]

  آیه۱۳. سِيماهُمْ فِي وُجُوهِهِمْ مِنْ أَثَرِ السُّجُود(فتح:۲۹)سیمای مومنان ازاثر سجده نمايان است.

 ۱/۱۳.عبد اللّه بن سنان از امام صادق عليه السّلام در مورد آيه سِيماهُمْ‏ فِي‏ وُجُوهِهِمْ‏ مِنْ أَثَرِ السُّجُودِ سؤال كرد؟ فرمود: مراد بيدارى و شب زنده دارى براى نماز است. (هُوَ السَّهَرُ فِي الصَّلَاةِ.) [21]

آیه۱۴.وَالْباقِياتُ‏ الصَّالِحاتُ‏ (الذاريات:۵۱) 

۱/۱۴.ازامام صادق ع:منظوراز وَالْباقِياتُ‏ الصَّالِحاتُ‏،بپا خواستن درآخرشب برای نمازشب ونیایش درسحرگاهان است.

وَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع‏ أَنَّ قَوْلَهُ تَعَالَى‏ وَ الْباقِياتُ‏ الصَّالِحاتُ‏ (الذاريات:۵۱)   هِيَ الْقِيَامُ آخِرَ اللَّيْلِ لِصَلَاةِ اللَّيْلِ وَ الدُّعَاءُ فِي الْأَسْحَارِ (فقه القرآن،راوندی،ج۱،ص۱۲۹)

  آیه۱۵.وَ اتَّخَذَ اللَّهُ إِبْراهِيمَ خَلِيلاً (نساء:۱۲۵) خداوند ابراهيم را به عنوان خليل خود انتخاب كرد.

۱/۱۵.ازعلل خلیل شدن حضرت ابراهیم ع،نمازشب ذکرشده است.(وَ صَلَاتِهِ بِاللَّيْلِ)

جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْأَنْصَارِيّ می گوید:ازپیامبرخدا ص شنیدم می فرمود:خداوند ابراهیم را خلیل ودوست خود برنگزید مگربه جهت اطعام ونمازشب اووقتی که مردم خواب هستند. (وَ صَلَاتِهِ بِاللَّيْلِ وَ النَّاسُ نِيَام‏)[22]

۲/۱۵.دردیگرروایات، علل دیگری چون کثرت سجده،مهمان نوازی وعدم درخواست ازغیرخدا،کثرت صلوات برمحمدواهل بیتش، برای خلیل شدن آمده است. [23]

  آیه۱۶. مِنْ أَهْلِ الْكِتابِ أُمَّةٌ قائِمَةٌ يَتْلُونَ آياتِ اللَّهِ آناءَ اللَّيْلِ وَ هُمْ يَسْجُدُونَ (آل عمران:۱۱۳) از اهل كتاب جمعيتى هستند كه قيام (به حق و ايمان) مى‏كنند و پيوسته در اوقات شب آيات خدا را مى‏خوانند در حالى كه سجده مى‏نمايند.

۱/۱۶.مرحوم طبرسی دریک قول با استنادبه روایتی ازپیامبرص آیه را به نمازشب تفسیرمی کند. [24]

 آیه۱۷.وَ عِبادُ الرَّحْمنِ …وَ الَّذِينَ يَبِيتُونَ لِرَبِّهِمْ سُجَّداً وَ قِياماً (فرقان:۶۳-۶۴)

وعبادالرحمن…كسانى اند كه شبانگاه براى پروردگارشان سجده و قيام مى‏كنند.

۱/۱۷.علامه طباطبایی می نویسد: و معناى آيه اين است كه: بندگان رحمان كسانى هستند كه شب را درك مى‏كنند در حالى كه براى پروردگار خود سجده كنندگان و يا به پا ايستادگانند- يعنى پشت سر هم سجده مى‏كنند و برمى‏خيزند-، ممكن هم هست كه مراد تهجد به نوافل شب باشد. [25]

۲/۱۷.عبدالله بن عباس گفته است:هرکس درشب دورکعت یا بیشترنمازبخواندازعبادالرحمان شمرده می شود.[26]

گفتار۶.وقت نمازشب

آیه۱۸.سَوْفَ أَسْتَغْفِرُ لَكُمْ رَبِّي(یوسف:۹۸)(یعقوب به فرزندانش گفت:)بزودی برای شما استغفارمی کنم.

۱/۱۸. فَضْلِ بْنِ أَبِي قُرَّةَ ازامام صادق ع: پیامبرص فرمود:بهترین زمانی که خداوندشما را برای عبادت دعوت کرده سحرها است.وآنگاه آیه سَوْفَ أَسْتَغْفِرُلَكُمْ رَبِّي را تلاوت کرد. (خَيْرُ وَقْتٍ دَعَوْتُمُ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ فِيهِ الْأَسْحَار)[27]

فصل دوم.نمازشب ازمنظرروایات

قریب یکصد وپنجاه(۱۵۰) روایت پیرامون نمازشب درمنابع روایی ودرتفاسیر آمده است.بخشی ازآنها درذیل آیات آمد وبخشی درذیل عناوین اشاره می کنیم.

گفتار۷.فضیلت وبرکات نمازشب

فضیلت وآثارودست آوردها وبرکات نمازشب دردنیا وآخرت قابل توصیف نیست. به همین جهت تاکید فراوان برخواندن آن شده است.پیامبرص فرمود:اگربرامتم مشکل نمی شد آن را واجب می کردم.

نمازشب دارای این برکات ودستاوردهاست:

۱.شرافت مومن (شرف المومن)۲.آرامش روحی.(تذهب بالهم)۳.جلای چشم.(تجلوالبصر)۴.خوش اخلاقی (تحسن الخلق)۵.بوی خوش(تطیب الریح)۶.

محوگناهان روز(تذهب بماعمل من ذنب النهار)۷.مونس قبروقیامت۸.سلامتی جسم( مَطْرَدَةُ الدَّاءِ عَنْ أَجْسَادِكُمْ) ۹.موردخشنودی خدا( وَ تُرْضِي الرَّبَّ)،۱۰.محبوب فرشتگان،۱۱.سنت پیامبران(سُنَّةُ نَبِيِّكُمْ )،۱۲. ناخشنودی شیطان،۱۳. اجابت دعا،۱۴.قبولی اعمال،۱۵.برکت رزق وروزی (تُدِرُّ الرِّزْقَ)،۱۶.شفیع صاحبش،۱۷.شفیع نزدعزرائیل،۱۸.خاکریزمانع جهنم(سِتْراًبَيْنَهُ وَ بَيْنَ النَّارِ)،۱۹. سنگینی میزان (ثِقْلًا فِي الْمِيزَانِ) ،۲۰.جوازعبوربرصراط (جَوَازاً عَلَى الصِّرَاطِ)،۲۱.کلید بهشت (مِفْتَاحاً لِلْجَنَّةِ )،۲۲.برترازهمه دنیا،۲۳.بهترین عامل پیشگیرانه ازگناهان وخطاها وناهنجاریها،۲۴. خوش سیما ونورانی(حَسُنَ‏ وَجْهُهُ‏ بِالنَّهَارِ)،۲۵ نورانی شدن خانه ای که درآن نمازشب خوانده می شود. (يَزْهَرُ نُورُهَا لِأَهْلِ السَّمَاءِ)۲۶طولانی شدن عمر( مُدَّ لَهُ فِي عُمُرِهِ)،و…که درروایات پیش روبه مبانی آنها اشاره می شود:  

۱.طبرسی درذیل آیه ۱۱۳آل عمران (…آناءَ اللَّيْلِ وَ هُمْ يَسْجُدُون)می نویسد:روايت صحيح از نبى اكرم است كه دو ركعت نماز در دل شب بهتر است از همه دنيا و آنچه در آن است و اگر برامت من مشكل نبود نماز شب را بر ايشان واجب مي كردم. (ولولا انی اشق علی امتی لفرضتها علیها) [28]

  ۲.از «بلال» روايت شده كه رسول خدا (ص) فرمود: بر شما باد كه در دل شب به عبادت بر خيزيد كه اين روش شايستگان پيشين بوده و شما را به خداوند نزديك كند و از گناهان دور ساخته و نهى نمايد و موجب بخشيدن گناه شده جسم را از كسالت و مرض مصون بدارد. ترجمه مجمع البيان في تفسير القرآن، ج‏۱۹، ص: ۲۲۵

۳.محمدبن مسلم درروایتی صحیح ازامام باقرع:هرگاه کسی به نمازبایستد،فرشتگان براواحاطه می کنند ازگامهایش تا به کرانه های آسمان،نیکی ازآسمان بر سراو سایه می گسترد.فرشته موکل اوندا می دهد: اگرنمازگزارمی دانست با چه کسی مناجات می کند هرگزازنمازش دست نمی کشید. (لَوْ يَعْلَمُ الْمُصَلِّي مَنْ يُنَاجِي مَا انْفَتَلَ.)[29]

۴.امام صادق ع ازامیرمومنان ع ازرسول خداص:نمازشب،موردخشنودی خدا،محبوب فرشتگان،سنت پیامبران،نورمعرفت،ریشه ایمان،آسایش بدنها،ناخشنودی شیطان،سلاح علیه دشمنان،اجابت دعا،قبولی اعمال،برکت رزق،شفیع صاحبش و شفیع نزدعزرائیل،نورقبر،بسترصاحبش،پاسخ نکیرومنکر،مونس تا به قیامت.هنگامی که قیامت بپا شود،نمازبرسرصاحبش سایه افکند وتاجی برسرولباسی برتن ونوری ازپیش رو ومانعی بین صاحب وآتش جهنم شود.ودلیلی برای مومن،سنگیی میزان،جوازعبوربرصراط وکلید بهشت است.نماز،بزرگ شمردن وستایش وتسبیح وتمجید وتقدیس وخواندن فرآن ونیاسش است.برترین اعمال خواندن نمازبه وقت است.[30]

۵.پیامبرخداص به اباذرفرمود:سفارش پیامبرت را حفظ کن.کسی که برای نمازشب برخیزد،وآنگاه بمیرد،بهشت براو واجب می شود. (مَنْ خُتِمَ لَهُ بِقِيَامِ اللَّيْلِ ثُمَّ مَاتَ فَلَهُ الْجَنَّةُ) [31]

  نورانی شدن خانه نمازشب خوان

۶.ازپیامبرص:نمازشب چراق روشنی بخش تاریکی قبراست. (صَلَاةُ اللَّيْلِ‏ سِرَاجٌ لِصَاحِبِهَا فِي ظُلْمَةِ الْقَبْرِ)

  إِرْشَادُ الْقُلُوبِ، عَنِ النَّبِيِّ ص قَالَ: صَلَاةُ اللَّيْلِ‏ سِرَاجٌ لِصَاحِبِهَا فِي ظُلْمَةِ الْقَبْرِ^. (بحار الأنوار (بيروت) ؛ ج‏۸۴ ؛ ص۱۶۰ازإرشاد القلوب ص  ۳۱۵ )

خوش سیما ونورانی

۷.ازپیامبرص:کسی که نمازشب بخواند،خوش سیما ونورانی می شود.(حَسُنَ‏ وَجْهُهُ‏ بِالنَّهَارِ) [32]

۸.درروایت شیخ طوسی درمن لایحضره الفقیه، کلمه كَثُرَ (بسیار) آمده است. یعنی با یکی ودوباروگهگاهی نمازشب خواندن این اتفاق نمی افتد.بلکه »کسی که بسیاربه نمازشب بپردازد،چهره او درروز نورانی می شود.(مَنْ كَثُرَ صَلَاتُهُ بِاللَّيْلِ حَسُنَ‏ وَجْهُهُ‏ بِالنَّهَارِ). [33]

درروایات دیگربه نورانیت سیما نیزاشاره شده است.

۹.درروایتی ازامام رضاع علیت نورانی شدن چهره راچنین بیان می کند:سوال شده چگونه است که سیمای شب زنده داران نورانی است؟آن حضرت فرمود:چون آنان با خداوندخلوت می کنند وخداوند ازنورخویش آنان را نورانی می کند. (أَنَّهُمْ خَلَوْا بِاللَّهِ فَكَسَاهُمُ اللَّهُ مِنْ نُورِهِ) [34]

۱۰.از امام صادق (ع) است كه خانه‏هايى كه در آن نماز شب و تلاوت قرآن برگزار شود براى اهل آسمان چون ستارگان ميدرخشد.  [35]

فراوانی رزق وروزی

۱۱.ازامام صادق ع:دروغ می گوید کسی که نمازشب می خواندوگمان می کندگرسنه می ماند.نمازشب تضمین کننده رزق روزاست. (تَضْمَنُ‏ رِزْقَ النَّهَارِ)[36]

درروایات دیگربه اثررزق پرداخته شده است.

۱۲.شیخ مفید:روایت شده که نمازشب روزی را زیاد می کند،وسیما را نیکوونورانی،خداوند را راضی وگناهان را ازبین می برد. (أَنَّ صَلَاةَ اللَّيْلِ‏ تُدِرُّ الرِّزْقَ‏ وَ تُحَسِّنُ الْوَجْهَ وَ تُرْضِي الرَّبَّ وَ تَنْفِي السَّيِّئَاتِ.) [37]

۱۳.ازامام صادق ع درتفسیر إِنَّ الْحَسَناتِ يُذْهِبْنَ السَّيِّئاتِ‏(هود:۱۱۵):منظورنمازشب مومن است که گناهانی که درروز ازاوسرزده را پاک می کند. (صَلَاةُ الْمُؤْمِنِ بِاللَّيْلِ تَذْهَبُ بِمَا عَمِلَ مِنْ ذَنْبٍ بِالنَّهَارِ).[38]

سلامتی بدن

۱۴.امام علي ـ عليه السلام ـ فرمود: نماز شب بدن را به سلامت مي‌آورد و موجب رضاي خداوند بزرگ است و انسان مورد رحمت خداوند قرار مي‌گيرد و انسان به سبب نماز شب، به اخلاق انبياي الهي تمسك مي‌جويد.

۱۵.بوبصیردرروایتی معتبرازامام صادق ع:نمازشب،موجب سلامتی تن،رضایت پروردگار،تمسک به اخلاق پیامبران ورحمت الهی می شود. (قِيَامُ‏ اللَّيْلِ‏ مَصَحَّةُ الْبَدَنِ وَ رِضَا الرَّبِّ وَ تَمَسُّكٌ بِأَخْلَاقِ النَّبِيِّينَ وَ تَعَرُّضٌ لِرَحْمَتِهِ)[39]

۱۶.ازامام صادق ع:برشما باد به نمازشب.چرا که سنت پیامبران وروش صالحان پیشین است وموجب رفع بیماری از بدنتان می شود. (عَلَيْكُمْ بِصَلَاةِ اللَّيْلِ فَإِنَّهَا سُنَّةُ نَبِيِّكُمْ وَ دَأْبُ‏ الصَّالِحِينَ‏ قَبْلَكُمْ وَ مَطْرَدَةُ الدَّاءِ عَنْ أَجْسَادِكُمْ.) [40]

چگونه نمازشب موجب سلامتی بدن می شود؟پاسخ:

یک. نماز شب آثار معنوي و روحی دارد. وروح وجان انسان راازآلودگی ها وگناه هان بیماری زا پالایش می دهد.

دو.شادابی وامنیت وآرامش روانی ازعناصرسلامت جسم بشمارمی آیند.وافسردگی واسترس واضطراب وغم وغصه وناراحتی اعصاب،آدمی را بیمارمی کند.وامراضی چون فشارخون،دیابت،بی اشتهایی،ترش کردن وزخم معده و…رادرپی دارد.امام علی ع فرمود:غم واندوه،جسم راذوب می کند. (الهّم یذیب الجسد) [41].همچنین فرمود:غم وغصه،نصف پیری است (الهّم نصف الهرم) [42]

نمازشب وکسب رضای الهی ودرمسیرانبیا وصالحان قرار گرفتن،آرامش می بخشد وآرامش موجب شادابی وسلامتی مي شود.

گفتار۸. سفارش به نمازشب

درچندین روایت ازپیامبرص سفارش وتوصیه به نمازشب شده است.

۱۷. خداوند به موسی گفت:دروغ می گوید آن که گمان می کند مرا دوست دارد ولی چون شب شود،خواب سنگین جایگزین راز و نیاز او می گردد.[43]  

۱۸.معاویه بن عمار درروایتی صحیح ازامام صادق ع:پیامبرص به علی ع سفارش کرد:نمازشب بخوان، نمازشب بخوان، نمازشب بخوان،وفرمود:خدایا اورا براین عمل کمک کن.(عَلَيْكَ‏ بِصَلَاةِ اللَّيْلِ‏ وَ…) [44]

۱۹.عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ درروایتی صحیح ازامام صادق ع:شرافت (ودرروایت دیگرفخر)مومن، قیام اوبرای نمازشب است. (شَرَفُ‏ الْمُؤْمِنِ‏ قِيَامُ اللَّيْلِ) [45]

۲۰.عَاصِمِ بْنِ حُمَيْدٍ درروایتی صحیح ازامام صادق ع:برای هرعمل نیکی درقرآن پاداشی آمده جزنمازشب که به جهت عظمت فضیلتش نزد پروردگار،پاداشش بیان نشده است. (صَلَاةَ اللَّيْلِ فَإِنَّ اللَّهَ لَمْ يُبَيِّنْ ثَوَابَهَا لِعِظَمِ خَطَرِهَا عِنْدَهُ) [46]

۲۱.ازامام رضاع:نمازشب بخوانید.بنده ای که آخرشب بپا خیزد وهشت رکعت نمازشب ودورکعت نمارشفع ویک رکعت نمازوتربخواند ودرقنوت وترهفتادمرتبه استغفارکند،خداوند او را ازعذاب قبروآتش جهنم  رها سازد، عمرش را طولانی کند،وروزیش را وسعت بخشد.آن گاه فرمود:درخانه ای که نمازشب خوانده می شود،درخشش نورش برای آسمانیان،همانند درخشش نورستارگان برای اهل زمین است. (…إِنَّ الْبُيُوتَ الَّتِي يُصَلَّى فِيهَا بِاللَّيْلِ يَزْهَرُ نُورُهَا لِأَهْلِ السَّمَاءِ كَمَا يَزْهَرُ نُورُ الْكَوَاكِبِ لِأَهْلِ الْأَرْضِ) [47]

گفتار۹.سیره نمازشب پیامبرص   

۲۲.حلبی ازامام صادق ع:وقتی پیامبرص نمازعشای آخررامی خواند،دستورمی دادآب وضوومسواکش را بالای سرش آماده بگذارند.اومی خوابید ودردل شب بپا می خواست،مسواک می زد ووضومی گرفت وچهاررکعت نمازمی خواند.ومی خوابید، سپس بپا می خواست،مسواک می زد ووضومی گرفت وچهاررکعت دیگرنمازمی خواند. سپس می خوابید،نزدیک سحربه پا می خواست ونمازشفع ووترمی خواند.ومی فرمود:رسول خدا الگوی شماست.پرسیدم:چه وقت ازخواب بیدارمی شد؟فرمود:بعدثلث ودرروایتی بعدازنصف شب. (لَقَدْ كانَ لَكُمْ فِي رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ)[48]

 ۲۳.زراره ازامام باقرع:پیامبرص درسفروحضر،نمازشب را سیزده رکعت می خواند.(یازده رکعت نمازشب) ودورکعت نافله نمازصبح را بعدازوتر. [49]

۲۴.پیامبرص درشب، سیزده رکعت نمازمی خواند. (وَ كَانَ‏ يُصَلِّي رَسُولُ اللَّهِ ص ثَلَاثَ عَشْرَةَ رَكْعَةً مِنَ اللَّيْلِ.) (یازده رکعت نمازشب ودورکعت نافله صبح متصل به نمازشب) [50]

۲۵. عَمْرُو بْنُ حُرَيْثٍ ازامام صادق ع ازنمازشب پیامبرص سوال می کند؟امام می فرماید:پیامبر ص سیزده رکعت نمازمی خواند.هشت رکعت نمازشب،وسه رکعت نماز(شفعّ)ووترودورکعت نافله صبح ودورکعت نمازصبح. (ثَمَانِيَ صَلَاةَ اللَّيْلِ وَ ثَلَاثاً الْوَتْرَ وَ رَكْعَتَيِ الْفَجْرِ وَ صَلَاةَ الْغَدَاةِ رَكْعَتَيْنِ) [51]

۲۶.ازامام صادق ع:رسول خداص درآخرنمازشب، سوره انسان را می خواند.علی بن نعمان شنیدم که می گوید:سوره توحید،یک سوم قرآن وسوره کافرون یک چهارم قرآن است.وپیامبرص سوره توحیدرا درنمازوتر(۳رکعت نمازشفع ووتر)می خواند تا تمام قرآن خوانده شود. (كَانَ رَسُولُ اللَّهِ ص يَجْمَعُ‏ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ فِي الْوَتْرِ لِكَيْ يَجْمَعَ الْقُرْآنَ كُلَّهُ.)[52]

۲۷.عَبْدُ اللَّهِ بْنُ أَبِي يَعْفُورٍازامام صادق ع: رسول خداص درنمازوترهفتاد مرتبه استغفارمی کرد وهفت بارمی فرمود: هَذَا مَقَامُ الْعَائِذِ بِكَ مِنَ النَّارِ.[53]

۲۸.أَبَانُ بْنُ تَغْلِبَ گفت به امام صادق ع گفتم:پیامبرچه زمانی نمازوتررا می خواند؟فرمود:(قبل ازطلوع فجر)به اندازه غروب خورشیدتامغرب.(یعنی بین فجرکتذب فجرصادق). (عَلَى‏ مِثْلِ‏ مَغِيبِ‏ الشَّمْسِ‏ إِلَى صَلَاةِ الْمَغْرِبِ) [54]

 گفتار۱۰.علل محروم شدن ازنمازشب

برای محروم شدن وتوفیق نداشتن درخواندن نمازشب عللی برشمرده اند.مانند:

۱.غفلت ازفضایل وبرکات نمازشب،۲.دیرخوابیدن، ۳.دیروسنگین شام خوردن،۴.سرگرمی های بیهوده مانند:نشستن کنارتلویزیون ودیدن فیلمهای سرگرمی،۵.وب گردی های فضای مجازی وسردرموبایل داشتن،۶.اراده نکردن برای نمازشب،۷.دربرخی روایات گناهان را مانع محروم شدن ازخواندن نمازشب دانسته است،۸.شیطان.مانندسه روایات ذیل:

گناهان روز

۲۹.موثقه ابن بکیرازامام صادق ع:مردگناه می کند وبدین سبب ازخواندن نمازشب محروم می شود.گناه وعمل بد،سریع ترازرفتن چاقودرگوشت،روی صاحبش اثرمی گذارد.(ِنَّ الرَّجُلَ يُذْنِبُ الذَّنْبَ فَيُحْرَمُ‏ صَلَاةَ اللَّيْلِ) [55]

صالح مازندراني درشرح روایت می نویسد:این نوعی تادیب انسان های صالح است که به نمازشب اهتمام واستمراردارند.لیکن گاهی گناه صغیره ای ازآنان سرمی زندوآنان را ازنمازشب محروم می دارد. [56]

۳۰.ازامام صادق ع:مرد دروغ می گوید.وهمین اوراازنمازشب محروم می کند. (إِنَ‏ الرَّجُلَ‏ لَيَكْذِبُ‏ الْكَذِبَةَ فَيُحْرَمُ بِهَا صَلَاةَ اللَّيْلِ) [57]

۳۱. مردی ازامیرمومنان ع پرسید:ازنمازشب محروم می شوم!فرمود:گناهانت پای بندت شده است. (قَدْ قَيَّدَتْكَ ذُنُوبُكَ) [58]

گفتار۱۱.ماموریت شیطانی به نام رها

۳۲.محمدبن مسلم درروایتی صحیح ازامام باقرع:برای شب شیطانی به نام «رها» است.هرگاه بنده ای برای نماز بیدارشود،شیطان به اومی گوید:بخواب،الان وقت نمازنشده است.(اومی خوابد)وباردوم ازخواب بیدارمی شود،دوباره شیطان به اومی گوید:هنوزوقت نشده است.بخواب.شیطان به همین شیوه پیوسته انسان را بخواب می برد تا صبح صادق دمیده می شود. آن گاه درگوش اوادرارمی کند و با شادمانی دمش را تکان داده وفریاد(پیروزی)سرمی دهد. (إِنَّ لِلَّيْلِ شَيْطَاناً يُقَالُ لَهُ الرها…. وَ يَحْبِسُهُ حَتَّى يَطْلُعَ الْفَجْرُ فَإِذَا طَلَعَ الْفَجْرُ بَالَ فِي أُذُنِهِ ثُمَّ انْصَاعَ‏يَمْصَعُ بِذَنَبِهِ‏ فَخْراً وَ يَصِيحُ) [59]

 ۳۲.محمدبن مسلم درروایتی صحیح می گوید:ازامام صادق ع شنیدم:هرگاه مردی سه مرتبه ازخواب شبانه بیدارشود،وبرای نمازبه پا نخیزد،شیطان درگوشش ادرارمی کند(واوراآلوده می نماید). (أَتَاهُ الشَّيْطَانُ فَبَالَ فِي أُذُنِهِ) [60]

  نخواندن عمدی نمازشب

۳۳. حسن صیقل به روایتی صحیح ازامام صادق ع:نفرت دارم ازمردی که قرآن می خواند،آنگاه شب هنگام ،ازخواب شبانه بیدارمی شودولی تا هنگامه صبح به نماز نمی ایستد.( إِنِّي لَأَمْقُتُ الرَّجُلَ… امْقُتُ ازمقت به معنی نفرت،ازچشم افتادن) [61]

۳۴.شیخ صدوق درکتاب مقنع به دو روایت ازامام صادق ع اشاره می کند:ازشیعیان مانیست کسی که نمازشب نخواند. (لَيْسَ مِنْ شِيعَتِنَا مَنْ لَمْ يُصَلِّ صَلَاةَ اللَّيْلِ). [62] درروایتی دیگر لَيْسَ مِنَّا آمده است.

 شیخ مفیددرتوضیح روایت درکتاب مقنعه می فرماید:یعنی شیعه خالص نیست.وهمچنین کسی که به فضیلت نمازشب اعتقادی نداشته باشد.[63] 

گفتار۱۲. زنگ بیدارباش

   فرشتگان ماموربیدارکردن

۳۵.ابوحمزه ثمالی ازامام باقرع:هرگاه بنده ای نیت کند هرساعتی برای نمازبپاخیزدوخداوندعلم به صدق اودارد،دوفرشته مامورمی کند تا اورا درهمان ساعت بیدارکنند. (وَكَّلَ بِهِ مَلَكَيْنِ يُحَرِّكَانِهِ تِلْكَ السَّاعَةَ) [64]

خواندن آیه ۱۱۰آخرسوره کهف

   قُلْ إِنَّما أَنَا بَشَرٌ مِثْلُكُمْ يُوحى‏ إِلَيَّ أَنَّما إِلهُكُمْ إِلهٌ واحِدٌ فَمَنْ كانَ يَرْجُوا لِقاءَ رَبِّهِ فَلْيَعْمَلْ عَمَلاً صالِحاً وَ لا يُشْرِكْ بِعِبادَةِ رَبِّهِ أَحَداً. 

۳۶.ازامام صادق ع:کسی که آیه آخرسوره کهف را به هنگام خواب بخواند،هرساعتی که بخواهد ازخواب بیدارمی شود. (مَا مِنْ أَحَدٍ يَقْرَأُ آخِرَ الْكَهْفِ عِنْدَ النَّوْمِ إِلَّا تَيَقَّظَ فِي السَّاعَةِ الَّتِي يُرِيدُ) [65]

خواندن دعای ماثور

۳۷.امام صادق ع ازپیامبرص: کسی که می خواهدبرای نمازشب بیدارشود این دعا را بخواند: بِسْمِ اللَّهِ اللَّهُمَّ لَا تُؤْمِنِّي مَكْرَكَ وَ لَا تُنْسِنِي ذِكْرَكَ وَ لَا تَجْعَلْنِي مِنَ الْغَافِلِينَ أَقُومُ سَاعَةَ كَذَا وَ كَذَا ،خداوندفرشته ای رامامورمی کند اورا درهمان ساعت ازخواب بیدارکند. (وَكَّلَ‏ اللَّهُ‏ عَزَّ وَ جَلَّ بِهِ مَلَكاً يُنَبِّهُهُ تِلْكَ السَّاعَةَ) [66]

درخواست توفیق الهی،کم خوردن شام وباشکم پرنخوابیدن،زودخوابیدن ورهاکردن شب نشینی های بیهوده وپرهیزازپرسه زدن درفضای مجازی که چون باتلاق انسان را فرومی برد،راههایی جهت توفیق نمازشب اند.

گفتار۱۳.دعای بعد ازبرخواستن ازخواب

  ۳۸.امام صادق (ع) فرمود هر گاه صداى آواز خروس را شنیدى این دعا را بخوان: “سُبُّوحٌ قُدُّوسٌ رَبُّ الْمَلَائِکَةِ وَ الرُّوحِ سَبَقَتْ رَحْمَتُکَ غَضَبَکَ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ سُبْحَانَکَ وَ بِحَمْدِکَ عَمِلْتُ سُوءاً وَ ظَلَمْتُ نَفْسِی فَاغْفِرْ لِی‏ إِنَّهُ لَا یَغْفِرُ الذُّنُوبَ إِلَّا أَنْت‏”؛ [67]  پاک و منزه است خداوند و پروردگار فرشتگان و روح القدس،خداوندا رحمت تو همواره بر خشم تو پیشى گرفته است و معبودى جز تو نیست، تو را تسبیح مى‏کنم و حمد تو مى‏گویم، مرتکب بدى و گناه شده‏ام و بر خویشتن ستم کرده‏ام از گناهم در گذر که هیچ کس جز تو نیست که بتواند گناهان را ببخشاید.

در این باره حسن بن راشد گفته است: چون از خواب بیدار شدى بگو آن کلماتى که آدم از پروردگارش دریافت کرد: “سُبُّوحٌ قُدُّوسٌ رَبُّ الْمَلَائِکَةِ وَ الرُّوحِ سَبَقَتْ رَحْمَتُکَ غَضَبَکَ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ -إِنِّی ظَلَمْتُ نَفْسِی فَاغْفِرْ لِی‏ وَ ارْحَمْنِی- إِنَّکَ أَنْتَ التَّوَّابُ الرَّحِیمُ‏ الْغَفُور. [68]

۳۹.زراره ازامام صادق ع:هرگاه درشب برای نمازبرخواستی بگو: الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي رَدَّ عَلَيَّ رُوحِي لِأَحْمَدَهُ وَ أَعْبُدَهُ فَإِذَا سَمِعْتَ صَوْتَ الدُّيُوكِ فَقُلْ- سُبُّوحٌ قُدُّوسُ رَبُّنَا وَ رَبُّ الْمَلَائِكَةِ وَ الرُّوحِ سَبَقَتْ رَحْمَتُكَ غَضَبَكَ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ وَحْدَكَ لَا شَرِيكَ لَكَ عَمِلْتُ سُوءاً وَ ظَلَمْتُ نَفْسِي فَاغْفِرْ لِي‏ وَ ارْحَمْنِي إِنَّهُ لَا يَغْفِرُ الذُّنُوبَ إِلَّا أَنْتَ.ونگاه به آسمان کن وبخوان: اللَّهُمَّ إِنَّهُ لَا يُوَارِي عَنْكَ لَيْلٌ سَاجٍ وَ لَا سَمَاءٌ ذَاتُ أَبْرَاجٍ وَ لَا أَرْضٌ ذَاتُ مِهَادٍ وَ لَا ظُلُماتٌ بَعْضُها فَوْقَ بَعْضٍ‏ وَ لَا بَحْرٌ لُجِّيٌّ تُدْلِجُ بَيْنَ يَدَيِ الْمُدْلِجِ مِنْ خَلْقِكَ تَعْلَمُ‏ خائِنَةَ الْأَعْيُنِ وَ ما تُخْفِي الصُّدُورُ غَارَتِ النُّجُومُ وَ نَامَتِ الْعُيُونُ وَ أَنْتَ‏ الْحَيُّ الْقَيُّومُ‏ لَا تَأْخُذُكَ‏ سِنَةٌ وَ لا نَوْمٌ‏ سُبْحانَ اللَّهِ رَبِّ الْعالَمِينَ‏ وَ إِلَهِ الْمُرْسَلِينَ‏ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِينَ.

آنگاه پنج آیه ۱۹۰تا۱۹۴سوره آل عمران را بخوان. إِنَّ فِي خَلْقِ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ اخْتِلافِ اللَّيْلِ وَ النَّهارِ لَآياتٍ لِأُولِي الْأَلْبابِ الَّذِينَ يَذْكُرُونَ اللَّهَ قِياماً وَ قُعُوداً وَ عَلى‏ جُنُوبِهِمْ وَ يَتَفَكَّرُونَ فِي خَلْقِ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ رَبَّنا ما خَلَقْتَ هذا باطِلاً سُبْحانَكَ فَقِنا عَذابَ النَّارِ رَبَّنا إِنَّكَ مَنْ تُدْخِلِ النَّارَ فَقَدْ أَخْزَيْتَهُ وَ ما لِلظَّالِمِينَ مِنْ أَنْصارٍ رَبَّنا إِنَّنا سَمِعْنا مُنادِياً يُنادِي لِلْإِيمانِ أَنْ آمِنُوا بِرَبِّكُمْ فَآمَنَّا رَبَّنا فَاغْفِرْ لَنا ذُنُوبَنا وَ كَفِّرْ عَنَّا سَيِّئاتِنا وَ تَوَفَّنا مَعَ الْأَبْرارِ رَبَّنا وَ آتِنا ما وَعَدْتَنا عَلى‏ رُسُلِكَ وَ لا تُخْزِنا يَوْمَ الْقِيامَةِ إِنَّكَ لا تُخْلِفُ الْمِيعادَ.

سپس مسواک بزن ووضوبگیروبگو: بِسْمِ اللَّهِ وَ بِاللَّهِ اللَّهُمَّ اجْعَلْنِي مِنَ التَّوَّابِينَ وَ اجْعَلْنِي مِنَ الْمُتَطَهِّرِينَ.وپس اتمام وضوبگو: الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِينَ.به نمازکه ایستادی بخوان: بِسْمِ اللَّهِ وَ بِاللَّهِ وَ إِلَى اللَّهِ وَ مِنَ اللَّهِ وَ مَا شَاءَ اللَّهُ وَ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ اللَّهُمَّ اجْعَلْنِي مِنْ زُوَّارِكَ وَ عُمَّارِ مَسَاجِدِكَ وَ افْتَحْ لِي يَا رَبِّ بَابَ تَوْبَتِكَ وَ أَغْلِقْ عَنِّي بَابَ مَعْصِيَتِكَ وَ كُلِّ مَعْصِيَةٍ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي جَعَلَنِي مِمَّنْ يُنَاجِيهِ اللَّهُمَّ أَقْبِلْ عَلَيَّ بِوَجْهِكَ جَلَّ ثَنَاؤُكَ.آنگاه تکبیرنمازرابگو(ومشغول نمازشو).شیخ طوسی می گوید:مستحب است این دعا را درقنوت نمازبخواند.[69]

گفتار۱۴. وقت نمازشب

الف.وقت نماز شب از نیمه شب تا سحر است،(وهرچه به سحرنزدیک شود،فضیلت بیشتری دارد.) [70]

آیات: نِصْفَهُ …(مزمل:۲)ومِنْ ثُلُثَيِ اللَّيْلِ وَ نِصْفَهُ وَ ثُلُثَهُ (مزمل:۲۰)وَ الْمُسْتَغْفِرِينَ بِالْأَسْحار(آل عمران:۱۷) وَ اللَّيْلِ إِذْ أَدْبَر(مدثر:۳۳) و…دال براین حکم است.

۴۰. ازامام باقرع ازوقت نماز شب سوال شد؟فرمود:همان زمانی است که جدم رسول الله ص تعیین کرده است. که فرمود:منادی خداوندعزوجل نداکرد:آیا دعا کننده ای هست تا اجابت شود؟ وآیا استغفارکننده هست تا بخشیده شود؟آنگاه امام فرمود:این همان وقتی است که یعقوب به فرزندانش وعده دادتابرایشان طلب غفران کند.وهمان وقتی است که مستغفرین درسحرگاهان به رازونیازمی پردازند.نمازشب درآخرهای شب(سحر)بهترازقبل آن است.این زمان،وقت اجابت دعاست.واین هدیه ای ازجانب پروردگاربرای مومن است.پس به خوبی هدایای پروردگارتان را بپذیرید.خداوند جوایزرا به شما احسان می کند.کسی جزمومن یا صدیق، مواظب نمازشب نیست.(… لَا يُوَاظِبُ عَلَيْهَا إِلَّا مُؤْمِنٌ أَوْ صِدِّيق) [71]

۴۱. ازپيغمبر گرامى اسلام ص: آخر شب براى تهجد (نماز شب) نزد من محبوبتر است از آغاز آن، زيرا خداوند مى‏فرمايد: پرهيزگاران در سحرگاهان استغفار مى‏كنند” (ان آخر الليل فى التهجد احب الى من اوله، لان اللَّه يقول و بالاسحار هم يستغفرون) [72]

۴۲.ابوبصیرمی گوید:ازامام صادق ع ازنمازشب پرسیدم؟فرمود: درسحر،هشت رکعت نمازشب،آنگاه سه رکعت نمازوتر(دورکعت نمازشفع ویک رکعت نمازوتر)سپس دورکعت نافله صبح.نمازشب درآخرشب(سحر)محبوب ایشان است. (وَأَحَبُّ صَلَاةِ اللَّيْلِ إِلَيْهِمْ آخِرُ اللَّيْلِ) [73]

ب.بیدارشدن نزدیک صبح

۴۳. إِسْمَاعِيلَ بْنِ جَابِرٍ یا عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ:ازامام صادق ع پرسیدم:آخرشب بیدارمی شوم ومی ترسم صبح شود؟فرمود:فقط سوره حمد را بخوان وشتاب کن شتاب کن. (وَأَخَافُ الصُّبْحَ؟ قَالَ اقْرَأِ الْحَمْدَ وَ اعْجَلِ اعْجَلْ) [74]

شیخ طوسی:این روایت به این معنی است که فرد گمان قوی دارد می تواندقبل ازطلوع فجرنمازشب را بپایان ببرد.اما اگر ترس ازطلوع فجردارد،اولی خواندن نمازشفع ووتراست.سپس هشت رکعت را قضا کند.روایات دیگرموید این مطلب است.[75]

 ۴۴. مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ می گوید:ازامام باقرع پرسیدم:مردی آخرشب ازخواب برمی خیزد ولی خوف آن داردکه فجرطلوع کند،آیا فقط نمازوتر(شفع ووتر)رابخواندیا کل نمازشب را؟فرمود:نمازوتررا بخواند. ومن چنین کردم.(بَلْ يَبْدَأُ بِالْوَتْرِ) [76]

 ج.اگرچهاررکعت خواندواذان صبح شد؟

اذان صبح شداگرچهاررکعت نمازشب را خوانده بقیه نمازرا بصورت مختصرتمام کند.واگرچیزی نخوانده،ابتدا نمازصبح را بخواند،ونمازشب را قضا کند.[77]

شیخ طوسی:هرگاه چهاررکعت نمازشب راخواند واذان صبح شد،جایز که بقیه نمازشب را تمام کندوبعدنمازصبح رابخواند.روایت ذیل دلیل براین است.[78]

۴۵.مُحَمَّدِ بْنِ النُّعْمَانِ می گوید:امام صادق ع فرمود:اگرچهاررکعت نمازشب را قبل ازطلوع صبح خواندی،نمازشب راتمام کن.چه صبح طلوع کرده باشد وچه طلوع نکرده باشد.(إِذَا كُنْتَ صَلَّيْتَ أَرْبَعَ رَكَعَاتٍ مِنْ صَلَاةِ اللَّيْلِ قَبْلَ طُلُوعِ الْفَجْرِ فَأَتِمَّ الصَّلَاةَ طَلَعَ أَمْ لَمْ يَطْلُعْ) [79]

 د.اگرچهاررکعت خوانده وخوف دارداذان صبح شود؟

۴۶.يَعْقُوبَ بَزَّازِ:پرسیدم چهاررکعت نمازشب خواندم ولی می ترسم صبح شود،آیا وتر(شفع ووتر)رابخوانم یا نمازشب را ادامه دهم؟فرمود:وتررابخوان.وبقیه درروزقضا کن.[80]

شیخ طوسی درتوضیح روایت می گوید:افضل عدول ازنمازشب به نمازصبح است.وبقیه را بعد ازنمازصبح بخواند.به دلیل همین روایت.[81]

  ه.بیدارشدن بعدازصبح

۴۷.عُمَرَ بْنِ يَزِيدَمی گوید:ازامام صادق ع ازخواندن نمازشب بعد ازطلوع فجر پرسیدم ؟فرمود:نمازصبح رابه وقتش بخوان وبعدنمازشب را(قضاکن).بکوش هرشب چنین نباشی. (صَلِّهَا بَعْدَ الْفَجْرِ حَتَّى تَكُونَ فِي وَقْتٍ تُصَلِّي الْغَدَاةَ فِي آخِرِ وَقْتِهَا… أَوْتِرْ أَيْضاً بَعْدَ فَرَاغِكَ مِنْهَا) [82]

و.خواندنمازشب هنگام طلوع فجر

۴۸.إِسْمَاعِيلَ بْنِ جَابِرٍمی گوید:به امام صادق گفتم:هنگام طلوع فجر(قبل ازنمازصبح)می توانم نمازشب رابخوانم؟فرمود:نه.(أُوتِرُ بَعْدَ مَا يَطْلُعُ الْفَجْر؟ُ قَالَ لَا) [83]

امادوروایت ۴۹و۵۰که می گویند:نمازشب رابخوان وبعدنمازصبح را،قابل بحث است.شاید مسئله شخصی بوده است.

۴۹.یک.عُمَرَ بْنِ يَزِيدَازامام صادق می پرسید:اگربعدازطلوع فجربیدارشدم،اول نمازصبح را دروقت بخوانم،یانمازشب را؟فرمود:نمازشب را بخوان.ولی عادت نشود. (…فَقَالَ ابْدَأْ بِصَلَاةِ اللَّيْلِ وَ الْوَتْرِ وَ لَا تَجْعَلْ ذَلِكَ عَادَةً.) [84]

۵۰. دو. إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍمی گوید:به امام صادق گفتم:به هنگام طلوع فجرازخواب برخواستم،ونمازشب رانخواندم؟فرمود:نمازشبت رابخوان وبعدنمازصبح را. [85]

شیخ طوسی درتوضیح این دوروایت می گوید:این دوروایت رخصتی درجوازتاخیرنمازصبح به دلیل اشتغال به چیزی مانندعبادتی است. ولی افضل خواندن نمازصبح به وقت است وبعدازآن نمازشب راقضاکند. [86]

گفتار۱۵.معذورین

معذورین مانند:مسافر،بیمار،کهنسال و…که نمی توانند نمازشب را دروقتش بخوانند،می توانند نمازرا قبل ازنیمه شب بخوانند.

امام خمینی ره: جایز است قبل از نیمه شب برای مسافر و هر صاحب عذری،(نمازشب رابخواند)دراین صورت شایسته است نیت تعجیل کند نه اداء. [87]

گفتار۱۶.قضاءنمازشب

امام خمینی ره: قضاءنمازشب مستحب است.[88]  

درروایات آمده که خداوند به کسانی می بالد که برای  نمازشب بیدارنشده ولی آن را درروزقضا می کنند.

۵۱.عَاصِمِ بْنِ حُمَيْدٍازامام صادق ع:خداوندبه فرشتگان می بالد،به بنده ای که نمازشب راقضا می کند.می فرماید:بنگرید به بنده ای که نمازی را قضا می کند که براوواجب نکرده ام.(انْظُرُوا إِلَى عَبْدِي يَقْضِي مَا لَمْ أَفْتَرِضْ عَلَيْه‏ ) [89]

فصل سوّم نحوه خواندن نمازشب

  نحوه خواندن نمازشب درکتب ادعیه مانندمفاتیح و…متفاوت بیان شده وایرادی ندار.ولی ما آن را به شیوه ای که از روایات وسیره پیامبرص استنباط می شود بیان می کنیم،آنگاه به مبانی آن می پردازیم.

۱.نمازنافله شب یازده رکعت است، چهار، دو رکعتی به نیت نمازشب و دو رکعت به نیت نماز شفع و یک رکعت به نیت نماز وتر خوانده می‌شود.

  ۲. دردورکعت اوّل بعدازحمد،دررکعت اول سوره کافرون ودررکعت دوم سوره توحیدبخواند.درشش رکعت بعدی بهتراست سوره های معوذتین وانسان خوانده شود.البته هرسوره ای را می تواندبخواند.

۳.دردورکعت شفع ویک رکعت وتر،سوره توحید سفارش شده تایک ختم قرآن دراین سه رکعت خوانده شود.

۴.نمازشب درروایات با احتساب نافله نمازصبح سیزده رکعت آمده است.

امام خمینی ره:يازده ركعت نافله شب است كه هشت ركعت آن نماز شب سپس دو ركعت نماز شفع و بعد از آن يك ركعت نماز وتر است، و نماز وتر با نماز شفع فضيلت‌دارترين قسمت نماز شب است و نافلۀ نماز صبح از وتر و شفع، افضل است. و اكتفاء به نماز شفع و وتر بلكه در تنگى وقت به نماز وتر فقط جايز است ولى خواندن تنها نماز وتر در غير تنگى وقت بايد به قصد رجاء باشد و وقت نافلۀ شب از نصف شب تا سپيدۀ صادق است. و وقت سحر آن افضل از بقيه است. و سحر تمام ثلث آخر شب است و فضيلت‌دارترين قسمت آن، زمانى است كه نزديك به سپيدۀ صادق باشد. و افضل از آن آنست كه (يازده ركعت بر تمام وقت نافلۀ شب)، پخش شود كما اينكه روش پيغمبر (صلّى اللّه عليه و آله) چنين بود.[90]

 گفتار۱۷. سوره های نمازشب ومبانی آن

یکم.خواندن سوره کافرون وتوحید دردورکعت اوّل

۵۲.ازامام صادق ع:هشت رکعت نمازشب،دردورکعت اول بعدازخواندن سوره حمد،سوره کافرون وقل هوالله احد،بخوان.ودربقیه رکعات هرسوره ای که خواستی بخوان.ودرسه رکعت آخر(شفع)ووتر،سوره  قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ بخوان.[91]

دوّم.سوره قل هوالله

درفتاوا وچندین روایت به خواندن سوره توحید درنمازشفع ووترسفارش شده است.

۵۳.صدوق درمقنع:دردورکعت شفع ویک رکعت وتر، قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ بخواند. [92]

۵۴.شیخ طوسی:دردورکعت شفع ویک رکعت وترسوره قل هوالله احد بخوان.[93]

۵۵.مُعَاذِ بْنِ مُسْلِمٍ درروایتی صحیح ازامام صادق ع:درهفت مورد خواندن قُلْ‏ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ- وَ قُلْ يَا أَيُّهَا الْكَافِرُونَ را ترک نکن…. ودردورکعت اول نمازشب وَ لَا تَدَعْ‏ …ورَكْعَتَيْنِ مِنْ أَوَّلِ صَلَاةِ اللَّيْلِ…[94]

۵۶.عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ الْحَجَّاجِ‏: ازامام صادق ع پرسیدم:درنمازوتر(منظورشفع ووتراست)چه سوره ای بخوانم؟فرمود:پدرم درهرسه رکعت قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ می خواند ودرپایان كَذَلِكَ اللَّهُ رَبِّي می گفت.[95]

۵۷.حَارِثِ بْنِ الْمُغِيرَةِ ازامام صادق ع:پدرم همیشه می فرمود: قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ معادل یک سوم قرآن است.ودوست می داشت دروتر(شفع ووتر)آن رابخواندتا کل قرآن را درنمازخوانده باشد. (قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ تَعْدِلُ ثُلُثَ الْقُرْآنِ وَ كَانَ يُحِبُّ أَنْ يَجْمَعَهَا فِي الْوَتْرِ لِيَكُونَ الْقُرْآنَ كُلَّهُ) [96]

 ۵۸.سُلَيْمَانَ بْنِ خَالِدٍ ازامام صادق ع:وترسه رکعت است.(منظورشفع ووتر)بین این دوفاصله بینداز.ودرهرسه رکعت قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ بخوان. (اهل سنت سه رکعت شفع ووتررا بایک سلام می خوانند.ولی اهل بیت می فرمایند:نمازهای نافله دورکعتی هستند.لذابعداز دورکعت نمازشفع سلام می دهدوبعدنمازوتررا می خواند.) (الْوَتْرُ ثَلَاثُ رَكَعَاتٍ يُفْصَلُ بَيْنَهُنَّ وَ يُقْرَأُ فِيهِنَّ جَمِيعاً- بِ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ) [97]

۵۹.درروایتی آمده:هرکس دردورکعت اول نمازشب درهررکعت بعد ازحمد سی مرتبه قل هوالله احدبخواند،غنیمتی یافته وبین اووخدای عزوجل گناهی نیست مگرآن که بخشوده شده است. (وَ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ ثَلَاثِينَ مَرَّةً انْفَتَلَ وَ لَيْسَ بَيْنَهُ وَ بَيْنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ ذَنْبٌ إِلَّا غُفِرَ لَهُ) [98]

سوم. خواندن سوره معوذتین   

۶۰. يَعْقُوبَ بْنِ يَقْطِينٍ: ازامام کاظم ع ازخواندن سوره درنمازوترپرسیدم؟وگفتم:برخی می گویند: سه مرتبه قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ درسه رکعت وبرخی می گویند:دردورکعت شفع معوذتین ودروتر قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ بخواند.امام فرمود:توبه معوذتین وقل هوالله عمل کن. (اعْمَلْ بِالْمُعَوِّذَتَيْنِ وَ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ.)  [99]

توضیح:بیشترروایات به خواندن سه قل هوالله درسه رکعت آخرنمازشب پرداختند.وتنها همین یک روایت به معوذتین اشاره کرده است.شایدبه جهاتی باشد. یعقوب بن یقطین ازراویان شیعه وموردوثوق امام ع وآشنای به مبانی شیعه واهل سنت بوده است.لذا هردوقول را بیان می کند. شاید قول معوذتین قول اهل سنت باشد.به قرینه روایات پیشین.لذا احتمال می رود به جهت این که یعقوب بن یقطین برادرعلی (وزیرهارون) بوده وبا وی مراوده داشته امام ع جهت حفظ جان وی درمیان اهل سنت به اوفرموده معوذتین رابخواند.

۶۱. مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ در الْمِصْبَاحِ:روایت شده در نمازشفع دررکعت اول قل اعوذبرب الفلق ودررکعت دوم قل اعوذبرب الناس را می خواند. [100]

البته این خبرواحداست وضعیف ارزیابی می شود.

 چهارم.خواندن چند سوره

شیخ عباس قمی درمفاتیح بین روایات توحید ومعوذتین جمع کرده فرموده است:دررکعت وترمی تواندسوره توحید ومعوذتین سه باربخواند.  [101]

صاحب جواهر:خواندن سوره‌هاى «فلق، ناس و توحيد» در نماز شفع (ركعات نهم و دهم از نافله شب) و وتر (ركعت يازدهم) و يا سورۀ توحيد در هر سه ركعت مستحب است. [102]

خواندن سوره های ملک وانسان وارد شده است.

۶۲. ابْنِ مَسْعُودٍ الطَّائِيِّ ازامام صادق ع:پیامبرخدا ص درنمازشب  سوره هَلْ أَتى‏ عَلَى الْإِنْسانِ  را می خواند. (كَانَ‏ يَقْرَأُ فِي‏ آخِرِ صَلَاةِ اللَّيْلِ‏- هَلْ أَتى‏ عَلَى الْإِنْسانِ) [103]

خواندن چندسوره دریک رکعت نمازشب ونمازنافله کراهت (واشکال) ندارد.ولی درنمازواجب کراهت دارد. [104]

البته این دستورات برای وسعت وقت است.

گفتار۱۸.نفرین دشمنان درسجده آخردورکعت اوّل

۶۳.يُونُسَ بْنِ عَمَّارٍ درحیثی معتبر به امام صادق ع گفتم:همسایه ای دارم ازقُرَيْشٍ‏- آلِ مُحْرِزٍ که بدگویی مرا می کند.ومرا رسوا می سازد.هرگاه مرا می بیند با اسم داد می زند این مرد رافضی است واموالی را به جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ(امام صادق ع)می رساند؟فرمود:اورا درنمازشب درسجده پایانی دورکعت اول این چنین نفرین کن: اللَّهُمَّ إِنَّ فُلَانَ بْنَ فُلَانٍ قَدْ شَهَرَنِي وَ نَوَّهَ بِي وَ غَاظَنِي وَ عَرَّضَنِي لِلْمَكَارِهِ اللَّهُمَّ اضْرِبْهُ بِسَهْمٍ عَاجِلٍ تَشْغَلُهُ بِهِ عَنِّي اللَّهُمَّ قَرِّبْ أَجَلَهُ وَ اقْطَعْ أَثَرَهُ وَ عَجِّلْ ذَلِكَ يَا رَبِّ السَّاعَةَ السَّاعَةَ- راوی می گوید:به این دستورعمل کردم.واو هلاک شد. [105]   

   گفتار۱۹. قنوت نمازوترومستحبات آن

قنوت نمازوتربا اهمّیت است.وقبل ازرکوع خوانده می شود.

۶۴.ابْنِ سِنَانٍ درروایتی صحیح ازامام صادق ع:قنوت درنمازوتردررکعت سوم خوانده می شود.(درروایات نمازشفع ونمازوترباعنوان وترآمده است.(وَ فِي الْوَتْرِ فِي‏ الرَّكْعَةِ الثَّالِثَةِ)(اهل سنت بعدازسه رکعت سلام می دهند.) [106]

  مستحبات قنوت درروایات:

۱.گرفتن دست هامقابل صورت 

۶۵.عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ درروایتی صحیح ازامام صادق ع:درنمازوتردستهایت را مقابل صورت بگیر.(تَرْفَعُ‏ يَدَيْكَ‏ فِي‏ الْوَتْرِ حِيَالَ وَجْهِكَ) [107]

  ۶۶.مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ ازامام باقرع ازمعنی آیه فَمَا اسْتَكانُوا لِرَبِّهِمْ وَ ما يَتَضَرَّعُونَ‏( مومنون:۷۶)  پرسیدم؟فرمود: الِاسْتِكَانَةُ یعنی تواضع وخضوع وخشوع و التَّضَرُّعُ یعنی بلندکردن دودست مقابل صورت ودرخواست خاضعانه. (الِاسْتِكَانَةُ هِيَ‏ الْخُضُوعُ‏ وَ التَّضَرُّعُ رَفْعُ الْيَدَيْنِ) [108]

 ۲.طولانی کردن قنوت

۶۷.امام صادق ع:ابوذرازرسول خدا ص چنین روایت می کند:کسی که دردنیا قنوتش طولانی ترباشد،درموقف قیامت راحت تراست.(أَطْوَلُكُمْ قُنُوتاً فِي دَارِ الدُّنْيَا أَطْوَلُكُمْ رَاحَةً يَوْمَ الْقِيَامَةِ فِي الْمَوْقِفِ) [109]

 ۳.اشک یا تباکی

۶۸.أَبِي حَمْزَةَ ازامام باقرع:محبوب تر ازقطره اشکی دردل شب جهت خوف ازخدا نیست.خدایی که غیراورا نمی خواهد. (قَطْرَةِ دُمُوعٍ فِي سَوَادِ اللَّيْلِ) [110]

۶۹.عنبسة العابد درروایتی صحيح:امام صادق ع فرمود:اگراشکی نیست تباکی کن. (إن‏ لم‏ تكن‏ بكاء فتباك) [111]

۷۰.بیاع سابری به امام صادق ع گفتم:من دردعا تباکی می کنم.اشک ندارم.فرمود:آری.همین خوب است ولوبه اندازه بال مگس باشد. (نَعَمْ وَ لَوْ مِثْلَ رَأْسِ الذُّبَابِ)[112]

۴.ابتدابه صلوات برمحمدوآل محمد

۷۱.امام صادق ع:هردعائی که خداوند به آن خوانده شود،درآسمان متوقف می شود،تااین که صلوات برمحمدوآل محمدفرستاده شود. (حَتَّى‏ يُصَلَّى‏ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ.) [113]

۷۲.امام صادق ع:هرگاه کسی ازشما دست به دعا برداشت،ابتدا صلوات برپیامبرص بفرستد.صلوات برپیامبرص قبول درگاه الهی است.وداب خداوند نیست که قسمتی ازدعا را قبول کند وقسمتی ازآن را قبول نکند.(وقتی صلوات را قبول کرد،بقیه دعا را نیزقبول می کند.) (فَإِنَّ الصَّلَاةَ عَلَى النَّبِيِّ ص مَقْبُولَةٌ، وَ لَمْ يَكُنِ اللَّهُ لِيَقْبَلَ بَعْضَ الدُّعَاءِ وَ يَرُدَّ بَعْضاً).

أَخْبَرَنَا مُحَمَّدُ بْنُ مُحَمَّدٍ، قَالَ: أَخْبَرَنِي أَبُو الْقَاسِمِ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ، عَنْ أَبِيهِ، عَنْ سَعْدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ، عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى، عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ، عَنْ أَبَانِ بْنِ عُثْمَانَ الْأَحْمَرِ، عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ (عَلَيْهِ السَّلَامُ)، قَالَ: إِذَا دَعَا أَحَدُكُمْ‏ فَلْيَبْدَأْ بِالصَّلَاةِ عَلَى النَّبِيِّ (صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ)، فَإِنَّ الصَّلَاةَ عَلَى النَّبِيِّ (صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) مَقْبُولَةٌ، وَ لَمْ يَكُنِ اللَّهُ لِيَقْبَلَ بَعْضَ الدُّعَاءِ وَ يَرُدَّ بَعْضاً. (امالي شیخ طوسي،ص۱۷۲،ح۲۹۰، المجلس السادس)

۵.توسل به امام زمان عج با خواندن دعای فرج (اللهم کن لولیک  …) 

قبولی اعمال ودعاها ورضایت وقرب الهی به واسطه ولایت معصومین علیهم السلام وولایت امام زمان عج می باشد.قرآن می فرماید: يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ ابْتَغُوا إِلَيْهِ الْوَسِيلَة(مائدة:۳۵) اى مومنان  تقوا پيشه كنيد و وسيله‏اى براى تقرب به خدا انتخاب نمائيد.

۷۳.زراره ازامام صادق ع:بلندی وپیشتازی وکلید وباب اشیا ورضایت خداوندمهربان،درپیروی ازامام معصوم بعد ازشناخت اوست.آنگاه آیه مَنْ يُطِعِ الرَّسُولَ فَقَدْ أَطاعَ اللَّهَ…(نساء:۸۳) راخواند.(ذِرْوَةُ الْأَمْرِ وَ سَنَامُهُ‏وَ مِفْتَاحُهُ وَ بَابُ الْأَشْيَاءِ وَ رِضَا الرَّحْمَنِ تَبَارَكَ‏وَ تَعَالَى الطَّاعَةُ لِلْإِمَامِ بَعْدَ مَعْرِفَتِهِ) [114]

۷۴.امام صادق ع فرمود:اگرمردی شب ها به عبادت وروزه ها روزه بداردوتمام اموالش را صدقه دهد وتمام عمرش حج بجا آورد اما ولایت ولی خدا را نداشته باشد،خداوندهیچ پاداشی به اونمی دهد وبی ایمان شمرده می شود… (مَا كَانَ لَهُ عَلَى اللَّهِ جَلَّ وَ عَزَّ حَقٌّ فِي ثَوَابِهِ وَ لَا كَانَ مِنْ أَهْلِ الْإِيمَانِ) [115]

۶.گفتن سیصدمرتبه «العفو»به تاسی ازامام سجادع

۷۵.امام زين العابدين عليه السّلام هميشه سحرگاهان در نماز وتر سيصد بار «العفو العفو» مي گفت. [116]

  ۷. هفتاد بار استغفار

۷۶.عَبْدُ اللَّهِ بْنُ أَبِي يَعْفُورٍازامام صادق ع:درنمازوترهفتادمرتبه اسغفاربگو.دست چپت را مقابل صورتت قراربده وبادست راستت بشمار.رسول خداص درنمازوترهفتاد مرتبه استغفارمی کرد وهفت بارمی فرمود: هَذَا مَقَامُ الْعَائِذِ بِكَ مِنَ النَّارِ. …(يَسْتَغْفِرُ اللَّهَ فِي الْوَتْرِ سَبْعِينَ مَرَّةً…) [117]

۷۷.أَبِو بَصِيرٍازامام صادق ع ازمعنی الْمُسْتَغْفِرِينَ بِالْأَسْحار(ِآل عمران:۱۷)سوال کردم؟فرمود:رسول خدا ص در نماز وتر هفتاد بار استغفار مي گفته‏اند.( اسْتَغْفَرَ رَسُولُ‏ اللَّهِ‏ ص فِي وَتْرِهِ سَبْعِينَ مَرَّةً) [118]

 ۷۸. مَنْصُورٍ می گوید:امام صادق ع به من فرمود:هفتادمرتبه استغفارکن. (اسْتَغْفِرِ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ فِي الْوَتْرِ سَبْعِينَ مَرَّةً) [119]

 ۷۹.عُمَرُ بْنُ يَزِيدَ ازامام صادق ع:کسی که درنمازوترهفتادبارأَسْتَغْفِرُ اللَّهَ رَبِّي وَ أَتُوبُ إِلَيْهِ بگوید وتا یکسال ادامه دهد،خداوند نام اورا ازمستغفرین سحرگاهان می نویسد.بهشت برایش واجب ومغفرت ازجانب خدای عزوجل براوباد.(البته بشرط قبولی وتداوم استغفار) (كَتَبَهُ اللَّهُ عِنْدَهُ مِنَ‏ الْمُسْتَغْفِرِينَ بِالْأَسْحارِ…) [120]

     ۸۰. از امام صادق ع : نيكوكاران بهشتى در نماز وتر به هنگام سحر هفتاد مرتبه از خدا طلب آمرزش مى‏كردند.( كانوا يستغفرون في الوتر سبعين مرة في السحر) [121]

۸. هفت بارذکر »هَذَا مَقَامُ الْعَائِذِ بِكَ مِنَ النَّار«ِبه تاسی ازپیامبرخداص

۸۱. عَبْدُ اللَّهِ بْنُ أَبِي يَعْفُورٍازامام صادق ع: …رسول خداص درنمازوترهفتاد مرتبه استغفارمی کرد وهفت بارمی فرمود: هَذَا مَقَامُ الْعَائِذِ بِكَ مِنَ النَّارِ. [122]

 ۹.دعا برای چهل مؤمن وبرادردینی    

قبل ازدعای برای خود،برای چهل مومن وبرادردینی مسلمان خویش ازاقوام وهمسایه ها ودوستان وآشنایان دعا کند.ولوبگوید:خدایا فلانی رابیامرز.دراین صورت خداوند فرشتگانی وکیل می کند برای وی دعا کنند.

۸۲.هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ ازامام صادق ع:کسی که چهل مومن رابرخودمقدم بدارد،آنگاه دعا کند،دعایش مستجاب می شود(مَنْ‏ قَدَّمَ‏ أَرْبَعِينَ‏ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ، ثُمَّ دَعَا اسْتُجِيبَ لَهُ) [123]

  ۸۳.  مُحَمَّدِ بْنِ أَبِي عُمَيْرٍ ازامام صادق ع: کسی که چهل برادردینی رابرخودمقدم بدارد،ودعایشان کند،آنگاه برای خوددعا کند،دعایش درمورد آنان وخود مستجاب می شود. (مَنْ‏ قَدَّمَ‏ أَرْبَعِينَ‏ رَجُلًا مِنْ إِخْوَانِهِ فَدَعَا لَهُمْ ثُمَّ دَعَا لِنَفْسِهِ اسْتُجِيبَ لَهُ فِيهِمْ وَ فِي نَفْسِهِ) [124]

  ۸۴.صَفْوَانَ بْنِ يَحْيَى ازموسی بن جعفرع:کسی که برای برداران وخواهران مومن ومسلمانش دعاکند،خداوندازجانب هرمومنی فرشته ای را وکیل می کند برایش دعاکند. (وَكَّلَ اللَّهُ بِهِ عَنْ كُلِّ مُؤْمِنٍ مَلَكاً يَدْعُو لَهُ) [125]

۸۵.باهمان سندازامام رضاع:هرمومنی که برای مومنین ومسلمین زن ومرد،زنده ومرده دعاکند،خداوند به تعداد همان مومنان زن ومرد برایش حسنه می نویسد،اززمان حضرت آدم تا برپایی قیامت. (كَتَبَ اللَّهُ لَهُ بِكُلِّ مُؤْمِنٍ وَ مُؤْمِنَةٍ حَسَنَةً- مُنْذُ بَعَثَ اللَّهُ آدَمَ إِلَى أَنْ تَقُومَ السَّاعَةُ) [126]

۱۰.ذکر ودعای قنوت وتر

امام خمینی ره:  در قنوت، هر ذكرى كه گفته شود (اگرچه سُبْحٰانَ اللّهِ باشد)، كافى است. توضيح المسائل ، ص: ۲۴۲،م۱۰۷۳

۸۶.حلبی ازامام صادق ع پرسیدم:آیا درقنوت نمازوتردعای خاصی وجود دارد؟فرمود:نه.ثنای خدای عزوجل کن.درودبرپیامبرص بفرست وازگناهت استغفارکن.بعدفرمود:البته هرگناهی بزرگ است. (أَثْنِ عَلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ صَلِّ عَلَى النَّبِيِّ ص وَ اسْتَغْفِرْ لِذَنْبِكَ الْعَظِيمِ)  [127]

۸۷.أَبِي سَمَّاكٍ می گوید:امام صادق ع به من فرمود:درقنوت نمازوتربخوان: اللَّهُمَّ اغْفِرْ لَنَا وَ ارْحَمْنَا وَ عَافِنَا وَ اعْفُ عَنَّا فِي الدُّنْيَا وَ الْآخِرَةِ.(خدایامارابیامرزوبه مارحم کن وعفونما ودردنیاوآخرت ما را ببخش) وفرمود:سه بارتسبیح هم کفایت می کند. (يُجْزِي مِنَ الْقُنُوتِ ثَلَاثُ تَسْبِيحَاتٍ.) [128]

گفتار۲۰.فراموشی قنوت

  امام خمینی ره:چنانچه نمازگزار قنوت را فراموش كند:

۱.اگر قبل از آن كه به اندازۀ ركوع خم شود، به يادش بيايد، مستحب است بايستد و قنوت را بخواند.

۲. اگر در حال ركوع به يادش بيايد، مستحب است پس از انجام ركوع، بايستد و قضاى آن‌را بجا آورد.

۳.اگر در حال سجده به‌يادش بيايد، مستحب است آن‌را بعد از سلام نماز، قضا نمايد.

۴. اگر به يادش نيايد مگر بعد از نماز هر وقت يادش آمد بجا آورد هر چند زمان طولانى گذشته باشد. [129]

 روایاتی که براین فتوا دلالت می کند.سه روایت است. دوروایت صحیح ازمحمدبن مسلم وزراره ویک روایت ازعبیدة بن زراره

۸۸. مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ وَ زُرَارَةَ بْنِ أَعْيَنَ گفتند:ازامام باقرع پرسیدیم:کسی قنوت را فراموش کرده به رکوع رفته است؟فرمود:بعدازرکوع قنوت بگیرد.واگریادش نیامد،چیزی براونیست. (يَقْنُتُ بَعْدَ الرُّكُوعِ فَإِنْ لَمْ يَذْكُرْ فَلَا شَيْ‏ءَ عَلَيْهِ.) [130]

۸۹. مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ می گوید:ازامام صادق ع پرسیدم:مردی قنوتش رافراموش می کند؟فرمود:بعدازرکوع انجام دهد.واگرتا پایان نمازیادش نیامد چیزی براونیست. (يَقْنُتُ بَعْدَ مَا يَرْكَعُ فَإِنْ لَمْ يَذْكُرْ حَتَّى يَنْصَرِفَ فَلَا شَيْ‏ءَ عَلَيْهِ) [131]

۹۰.عُبَيْدِ بْنِ زُرَارَةَ:ازامام صادق ع پرسیدم:مردی دررکوع یادش آمد قنوت نخوانده است؟فرمود:ازرکوع که برخواست قنوت بخواند. (يَقْنُتُ إِذَا رَفَعَ رَأْسَهُ) [132]

    روایاتی که می گوید:بعدازرکوع قنوت نگیرد

۹۱. عَلِيُّ بْنُ جَعْفَرٍازامام صادق ع:مردی قنوت را فراموش کرده ورکوع هم انجام داده تکلیفش چیست؟فرمود:نمازش تمام است وچیزی براونیست. (تَمَّتْ صَلَاتُهُ وَ لَا شَيْ‏ءَ عَلَيْه‏)[133]

   ۹۲.مُعَاوِيَةَ بْنِ عَمَّارٍازامام صادق ع پرسیدم:مردی قنوتش را تابعد ازرکوع فراموش کرده است آیا قنوت بگیرد؟فرمود:خیر. (يَنْسَى الْقُنُوتَ حَتَّى يَرْكَعَ أَ يَقْنُتُ قَالَ: لَا) [134]

۹۳. مُعَاوِيَةَ بْنِ عَمَّارٍازامام صادق ع می پرسد:مردی قنوتش را فراموش می کند؟امام:قبل ازرکوع؟می گوید:بعدازرکوع یادش می آید؟فرمود:چیزی براونیست. (فَإِنْ نَسِيتُ أَقْنُتُ إِذَا رَفَعْتُ رَأْسِي؟ فَقَال:َ لَا) [135]

     شیخ این روایات را برنفی وجوب قنوت ویا تقیه حمل کرده است.[136]

   ۹۴.معاوية بن عمّار از امام صادق عليه السّلام در بارۀ قنوت در نماز وتر سؤال كرد؟ آن حضرت فرمود: قبل از ركوع است، گفت: اگر فراموش كردم، آيا پس از آنكه از ركوع سربرداشتم بخوانم؟ فرمود: نه. (فَإِنْ‏ نَسِيتُ‏ أَقْنُتُ‏ إِذَا رَفَعْتُ رَأْسِي؟ فَقَالَ: لَا) [137]

 شیخ طوسی گويد: حكم كسى كه قنوت را‌ فراموش مى‌كند تا زمانى كه به ركوع مي رود اين ست كه هر گاه از ركوع سربرداشت آن را بخواند، و امام صادق عليه السّلام بخاطر مخالفت با عامّه از اين كار در نماز وتر و نماز صبح منع فرموده است، زيرا آنان در اين دو نماز پس از ركوع قنوت مي خوانند.[138]

۹۵.عمارازامام صادق ع می پرسد:اگرقنوت وتریا غیروتررا فراموش کردوظیفه اش چیست؟فرمود:چیزی به گردن اونیست.وبعدفرمود:اگرقبل ازرکوع یادش آمدبرگرددوقنوت رابخواند.ولی اگردررکوع یادش آمدنمازش را ادامه دهد،چیزی براونیست. (إِنْ ذَكَرَهُ وَ قَدْ أَهْوَى إِلَى الرُّكُوعِ قَبْلَ أَنْ يَضَعَ يَدَيْهِ عَلَى الرُّكْبَتَيْنِ فَلْيَرْجِعْ قَائِماً وَ لْيَقْنُتْ ثُمَّ يَرْكَعُ وَ إِنْ وَضَعَ يَدَيْهِ عَلَى الرُّكْبَتَيْنِ فَلْيَمْضِ فِي صَلَاتِهِ وَ لَيْسَ عَلَيْهِ شَيْ‏ءٌ.) [139]

اگرقنوت را فراموش کرد وبعدازرکوع یادش آمد، می تواند بعدازرکوع وقبل ازرفتن به سجده قنوت را بخواند.هرچند درروایت معاوية بن عمّار منع شده است.

 گفتار۲۱.خواندن قنوت به هرزبانی

قنوت را درصورت امکان به زبان عربی بخواند.واگرنمی تواند به هرزبانی که می تواند بگوید.

س 488:هنگامى كه در نماز وتر كه يك ركعت است دستها را براى قنوت بلند كرده و حاجات خود را از خداوند عزّ و جلّ طلب مى‌كنيم، آيا طلب حاجات به زبان فارسى اشكال دارد؟

امام خامنه ای: دعا در قنوت به زبان فارسى اشكال ندارد، بلكه هر دعايى را در قنوت مى‌توان به هر زبانى خواند. [140]

آیة الله بهجت: أظهر، جواز قنوت به غير عربى است؛ و بايد به هر لغتى كه مى‌خواند، صحيح بخواند تا وظيفۀ قنوتى را انجام داده باشد. [141]

سایرمراجع به غیرآیة الله مکارم:درقنوت نمازبه فارسی دعاکردن جایزاست. [142]

آیة الله مکارم:دعا وذکربه زبانهای غیرعربی اشکال دارد.(همان)

گفتار۲۲. خواندن باجهریااخفات؟

آیا نمازشب را آهسته بخواندیابلند؟

  ۹۶.يَعْقُوبَ بْنِ سَالِمٍ‏ درروایتی معتبر ازامام صادق ع می پرسد:مردی دردل شب قرآن را با صدای بلند می خواند؟امام درپاسخ فرمود:شایسته است مرد نمازشبش را با صدای بلندبخواند. بگونه ای که اهلش صدای او را بشنوند،تا محرکی شود برای کسی که می خواهد برای نمازشب بپاخیزد. (يَنْبَغِي لِلرَّجُلِ إِذَا صَلَّى فِي اللَّيْلِ أَنْ يُسْمِعَ أَهْلَهُ لِكَيْ يَقُومَ الْقَائِمُ وَ يَتَحَرَّكَ الْمُتَحَرِّكُ) [143]

 ۹۷.تایید براین،عمومیت روایت مرسله علی بن فضال ازامام صادق ع است.فرمود:سنت درنمازهای روز،اخفات ودرنمازهای شب،اجهاروبلندخواندن است. (السُّنَّةُ فِي‏ صَلَاةِ النَّهَارِ بِالْإِخْفَاتِ وَ السُّنَّةُ فِي صَلَاةِ اللَّيْلِ بِالْإِجْهَارِ) [144]

  اخفات واجهاردرنمازهای یومیه واجب است.وعمومیت روایات شامل نمازشب به عنوان استحباب می شود،البته  به شرط آن که مزاحمتی برای دیگران نباشد واهل خانه راضی باشند.

گفتار۲۳.تسبیحات حضرت زهرا درپایان

۹۸.امام باقر عليه السّلام فرمود: هر كه تسبيح حضرت زهرا سلام اللَّه عليها را گويد، پس آنگاه آمرزش جويد آمرزيده شود و آن تسبيح با زبان صد تا باشد و در ترازوى اعمال هزار تا باشد و شيطان را دور سازد و خداى رحمتگر را خرسند نمايد. (مَنْ سَبَّحَ تَسْبِيحَ‏ الزَّهْرَاءِ ع ثُمَّ اسْتَغْفَرَ غُفِرَ لَهُ وَ هِيَ مِائَةٌ بِاللِّسَانِ وَ أَلْفٌ فِي الْمِيزَانِ وَ تَطْرُدُ الشَّيْطَانَ وَ تُرْضِي الرَّحْمَنَ) [145]

منابع

 جوبة االستفتاءات )فارسی(، امام خامنهای، دفرت معظم له در قم، اول، ۱۴۲۴ ‍ه‍ ق،

توضيح المسائل ،امام خمينى ، اول، ۱۴۲۶ ه‍ ق

  تحرير الوسيلة – امام خمينى،،مترجم، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسين حوزه علميه قم،۱۴۲۵ ه‍ ق،ج‌۱، ص: ۲۴۷

تفسیر عیاشی، محمد بن مسعود، ص ۴۱، چاپخانه علمیه، تهران، ۱۳۸۰ق 

تهذيب الأحكام (تحقيق خرسان)، شیخ طوسى، محمد بن الحسن، دار الكتب الإسلاميه – تهران، چاپ: چهارم، ۱۴۰۷ ق.

ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، ابن بابويه، محمد بن على، / ترجمه حسن زاده، ارمغان طوبى – تهران، چاپ: اول، ۱۳۸۲ش.

 تفصيل وسائل الشيعة إلى تحصيل مسائل الشريعة، شيخ حر عاملى، محمد بن حسن،   ۳۰جلد، مؤسسة آل البيت عليهم السلام – قم، چاپ: اول، ۱۴۰۹ ق

كافي (اسلامية)، شیخ كلينى، محمد بن يعقوب بن اسحاق،دار الكتب الإسلامية – تهران، چاپ: چهارم، ۱۴۰۷ ق.

 من لا يحضره الفقيه،شیخ صدوق، محمّد بن على بن بابويه –  ترجمه: غفارى، على اكبر و … ،نشر صدوق، تهران ، اول، ۱۴۰۹ ه‍ ق

 المحاسن، برقى، احمد بن محمد بن خالد، دار الكتب الإسلامية – قم، چاپ: دوم، ۱۳۷۱ ق.

مجمع الرسائل (محشى صاحب جواهر)؛ مؤسسه صاحب الزمان عليه السلام، مشهد – ايران، اول، ۱۴۱۵ ه‍ ق

---

[1] . مکتب سلیمانی ،ص۱۷۷.

[2] . مُحَمَّدُ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ يَحْيَى عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ مَرْوَانَ عَنْ عَمَّارٍ السَّابَاطِيِّ قَالَ: كُنَّا جُلُوساً عِنْدَ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع بِمِنًى فَقَالَ لَهُ رَجُلٌ مَا تَقُولُ فِي النَّوَافِلِ فَقَالَ فَرِيضَةٌ قَالَ فَفَزِعْنَا وَ فَزِعَ الرَّجُلُ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع إِنَّمَا أَعْنِي صَلَاةَ اللَّيْلِ عَلَى رَسُولِ اللَّهِ ص إِنَّ اللَّهَ يَقُولُ‏ وَ مِنَ اللَّيْلِ فَتَهَجَّدْ بِهِ‏ نافِلَةً لَكَ (تهذيب الأحكام ،شیخ طوسی(تحقيق خرسان) ؛ ج‏۲ ؛ ص۲۴۲،ح۹۵۹-۲۸،باب۱۲)

[3] . تفسير نمونه، ج‏۱۲، ص: ۲۲۵

[4] . ترجمه الميزان، ج‏۲۰، ص: ۹۵.

[5] . ترجمه الميزان، ج‏۲۰، ص: ۹۵.

[6] . ر.ک. ترجمه الميزان، ج‏۲۰، ص: ۹۷-۹۸.

[7] . ر.ک. تفسير نمونه، ج‏۲۵، ص: ۱۶۷.

[8] . ر.ک. تفسير نمونه، ج‏۲۵، ص: ۱۶۶-۱۶۹

[9] . ر.ک.تفسير نمونه، ج‏۲۵، ص: ۱۷۷.

[10] . عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ أَبِي أَيُّوبَ الْخَزَّازِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع … وَ سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ- كانُوا قَلِيلًا مِنَ اللَّيْلِ ما يَهْجَعُونَ‏ قَالَ كَانُوا أَقَلَّ اللَّيَالِي تَفُوتُهُمْ لَا يَقُومُونَ فِيهَا. (كافي (اسلامية) ؛ ج‏۳ ؛ ص۴۴۶،ح۱۸)

[11] . ر.ک.تفسير نمونه، ج‏۲۲، ص: ۳۲۲.

[12] . ترجمه مجمع البيان في تفسير القرآن، ج‏۳، ص: ۲۶۳.

[13] . وَ رَوَى أَبُو عُبَيْدَةَ الْحَذَّاءُ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع‏ فِي قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ‏ تَتَجافى‏ جُنُوبُهُمْ عنِ الْمَضاجِعِ… أُنْزِلَتْ فِي أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ ع وَ أَتْبَاعِهِ مِنْ شِيعَتِنَا يَنَامُونَ‏ فِي‏ أَوَّلِ‏ اللَّيْلِ‏ فَإِذَا ذَهَبَ ثُلُثَا اللَّيْلِ أَوْ مَا شَاءَ اللَّهُ فَزِعُوا إِلَى رَبِّهِمْ رَاغِبِينَ رَاهِبِينَ طَامِعِينَ فِيمَا عِنْدَهُ فَذَكَرَهُمُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فِي كِتَابِهِ لِنَبِيِّهِ ع وَ أَخْبَرَهُمْ بِمَا أَعْطَاهُمْ وَ أَنَّهُ أَسْكَنَهُمْ فِي جِوَارِهِ وَ أَدْخَلَهُمْ جَنَّتَهُ وَ آمَنَ خَوْفَهُمْ وَ آمَنَ رَوْعَتَهُمْ (من لا يحضره الفقيه ،صدوق؛ ج‏۱ ؛ ص۴۸۱،ح۱۳۹۱)

[14] . عَنْ سُلَيْمَانَ بْنِ خَالِدٍ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ: …إِنْ شِئْتَ أَخْبَرْتُكَ‏ بِأَبْوَابِ‏ الْخَيْرِ؟ قُلْتُ نَعَمْ جُعِلْتُ فِدَاكَ .قَالَ … وَ قِيَامُ الرَّجُلِ فِي جَوْفِ اللَّيْلِ بِذِكْرِ اللَّهِ ثُمَّ قَرَأَ ع- تَتَجافى‏ جُنُوبُهُمْ عَنِ الْمَضاجِعِ‏. (كافي (ط – اسلامية) ؛ ج‏۲ ؛ ص۲۳،ح۱۵)

[15] . وَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِيسَى عَنْ حَرِيزٍ عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ: قُلْتُ لَهُ‏ آناءَ اللَّيْلِ ساجِداً وَ قائِماً يَحْذَرُ الْآخِرَةَ وَ يَرْجُوا رَحْمَةَ رَبِّهِ‏ قَالَ‏ يَعْنِي‏ صَلَاةَ اللَّيْلِ‏.(وسائل الشيعة ، ج‏۴،ص۷۳،ح۴۵۴۵)

[16] . تفسیرنمونه،ج۲۲،ص۴۶۸.

[17] . ترجمه مجمع البيان في تفسير القرآن، ج‏۲۳، ص: ۲۸۱.

[18] . في تفسير علي بن إبراهيم قوله: بكرة و أصيلا قال: بالغداة و نصف النهار و مِنَ اللَّيْلِ فَاسْجُدْ لَهُ وَ سَبِّحْهُ لَيْلًا طَوِيلًا قال: صلوة الليل.

[19] . تفسير نور الثقلين، عروسى حويزى، ج‏۵، ص: ۴۸۶.

[20] .    في الكافي محمد بن اسمعيل عن الفضل بن شاذان عن حماد بن عيسى عن إبراهيم بن عمر اليماني عمن حدثه عن أبي عبد الله عليه السلام في قول الله عز و جل إِنَّ الْحَسَناتِ يُذْهِبْنَ السَّيِّئاتِ قال: صلوة المؤمن بالليل تذهب بما عمل من ذنب النهار. (تفسير نور الثقلين، ج‏۲، ص۴۰۱،ح۲۳۴).

[21] . وَ سَأَلَهُ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ سِنَانٍ‏ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ- سِيماهُمْ‏ فِي‏ وُجُوهِهِمْ‏ مِنْ أَثَرِ السُّجُودِ قَالَ هُوَ السَّهَرُ فِي الصَّلَاةِ. (من لا يحضره الفقيه،ج۱،ص۴۷۳،ح۱۳۶۶.) 

[22] .  حَدَّثَنَا أَبُو الْحَسَنِ مُحَمَّدُ بْنُ عَمْرِو بْنِ عَلِيٍّ الْبَصْرِيُّ قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو أَحْمَدَ مُحَمَّدُ بْنُ إِبْرَاهِيمَ بْنِ خَارِجٍ الْأَصَمُّ الْبُسْتِيُّ بِهَا فِي مَسْجِدِ طِيبَةَ قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو الْحَسَنِ مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْجُنَيْدِ قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو بَكْرٍ عَمْرُو بْنُ سَعِيدٍ قَالَ حَدَّثَنَا عَلِيُّ بْنُ زَاهِرٍ قَالَ حَدَّثَنَا حَرِيزٌ عَنِ الْأَعْمَشِ عَنْ عَطِيَّةَ الْعَوْفِيِّ عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْأَنْصَارِيِّ قَالَ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ ص يَقُولُ‏ مَا اتَّخَذَ اللَّهُ إِبْراهِيمَ خَلِيلًا إِلَّا لِإِطْعَامِهِ الطَّعَامَ وَ صَلَاتِهِ بِاللَّيْلِ وَ النَّاسُ نِيَام‏ ^.(علل الشرائع ؛ابن بابویه، ج‏۱ ؛ ص۳۴،ح۴،باب۳۲ باب ۳۲)

[23] . لِكَثْرَةِ سُجُودِهِ عَلَى الْأَرْضِ‏، لِأَنَّهُ لَمْ يَرُدَّ أَحَداً وَ لَمْ يَسْأَلْ أَحَداً غَيْرَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ، لِكَثْرَةِ صَلَاتِهِ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ أَهْلِ بَيْتِهِ ‏ (همان،ح۱و۲و۳).

[24] . ترجمه مجمع البيان في تفسير القرآن، ج‏۴، ص: ۲۱۲.

[25] . ترجمه الميزان، ج‏۱۵، ص: ۳۳۲.

[26] . صلاة الیل،میرزاغلام رضا عرفانیان،مرکزالاعلام الاسلامی،چهارم۱۳۷۴،ص۲۹.

[27] . عدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ شَرِيفِ بْنِ سَابِقٍ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ أَبِي قُرَّةَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص‏ خَيْرُ وَقْتٍ دَعَوْتُمُ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ فِيهِ الْأَسْحَارُ وَ تَلَا هَذِهِ الْآيَةَ فِي قَوْلِ يَعْقُوبَ ع- سَوْفَ‏ أَسْتَغْفِرُ لَكُمْ رَبِّي‏ وَ قَالَ أَخَّرَهُمْ إِلَى السَّحَرِ. (كافي (اسلامية)،ج۲،ص۴۷۷،ح۶ و تفسير نور الثقلين، ج‏۲، ص: ۴۶۶).

[28] . ترجمه مجمع البيان في تفسير القرآن، ج‏۴، ص: ۲۱۲

[29] .  مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع أَنَّهُ قَالَ: لِلْمُصَلِّي‏ ثَلَاثُ‏ خِصَالٍ‏ إِذَا هُوَ قَامَ فِي صَلَاتِهِ حَفَّتْ بِهِ الْمَلَائِكَةُ مِنْ قَدَمَيْهِ إِلَى أَعْنَانِ السَّمَاءِ وَ يَتَنَاثَرُ الْبِرُّ عَلَيْهِ مِنْ أَعْنَانِ السَّمَاءِ إِلَى مَفْرِقِ رَأْسِهِ وَ مَلَكٌ مُوَكَّلٌ بِهِ يُنَادِي لَوْ يَعْلَمُ الْمُصَلِّي مَنْ يُنَاجِي مَا انْفَتَلَ. (وسائل الشيعة،۴،ص۳۳،ح۴۴۴۱.همین روایت باکمی اختلاف ازجمیل ازامام صادق ع نقل شده است.همان ،ح۴۴۴۴)

[30] . وَ رُوِيَ عَنِ الصَّادِقِ ع قَالَ قَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ ع قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص‏ صَلَاةُ اللَّيْلِ مَرْضَاةُ الرَّبِّ وَ حُبُّ الْمَلَائِكَةِ وَ سُنَّةُ الْأَنْبِيَاءِ وَ نُورُ الْمَعْرِفَةِ وَ أَصْلُ الْإِيمَانِ وَ رَاحَةُ الْأَبْدَانِ وَ كَرَاهِيَةُ الشَّيْطَانِ وَ سِلَاحٌ عَلَى الْأَعْدَاءِ وَ إِجَابَةٌ لِلدُّعَاءِ وَ قَبُولُ الْأَعْمَالِ وَ بَرَكَةٌ فِي الرِّزْقِ وَ شَفِيعٌ بَيْنَ صَاحِبِهَا وَ بَيْنَ مَلَكِ الْمَوْتِ وَ سِرَاجٌ فِي قَبْرِهِ وَ فِرَاشٌ تَحْتَ جَنْبِهِ وَ جَوَابٌ مَعَ مُنْكَرٍ وَ نَكِيرٍ وَ مُونِسٌ وَ زَائِرٌ فِي قَبْرِهِ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ فَإِذَا كَانَ يَوْمُ الْقِيَامَةِ كَانَتِ الصَّلَاةُ ظِلًّا فَوْقَهُ وَ تَاجاً عَلَى رَأْسِهِ وَ لِبَاساً عَلَى بَدَنِهِ وَ نُوراً يَسْعَى بَيْنَ يَدَيْهِ وَ سِتْراًبَيْنَهُ وَ بَيْنَ النَّارِ وَ حُجَّةً لِلْمُؤْمِنِ بَيْنَ يَدَيِ اللَّهِ تَعَالَى وَ ثِقْلًا فِي الْمِيزَانِ وَ جَوَازاً عَلَى الصِّرَاطِ وَ مِفْتَاحاً لِلْجَنَّةِ لِأَنَّ الصَّلَاةَ تَكْبِيرٌ وَ تَحْمِيدٌ وَ تَسْبِيحٌ وَ تَمْجِيدٌ وَ تَقْدِيسٌ وَ تَعْظِيمٌ وَ قِرَاءَةٌ وَ دُعَاءٌ وَ إِنَّ أَفْضَلَ الْأَعْمَالِ كُلِّهَا الصَّلَاةُ لِوَقْتِهَا. (بحار الأنوار (بيروت) ؛ ج‏۸۴ ؛ ص۱۶۰،ح۵۲، ازإرشاد القلوب ص ۳۱۶)

[31] . وَ قَالَ النَّبِيُّ ص لِأَبِي ذَرٍّ فِي وَصِيَّتِهِ لَهُ‏ يَا أَبَا ذَرٍّ احْفَظْ وَصِيَّةَ نَبِيِّكَ مَنْ خُتِمَ لَهُ بِقِيَامِ اللَّيْلِ ثُمَّ مَاتَ فَلَهُ الْجَنَّةُ. تهذيب الأحكام (تحقيق خرسان)، ج‏۲، ص: ۱۲۲،ح۲۳۳.

[32] . وَ عَنْهُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ حَسَّانَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ رَفَعَهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص‏ مَنْ صَلَّى بِاللَّيْلِ حَسُنَ‏ وَجْهُهُ‏ بِالنَّهَارِ. (وسائل الشيعة،ج۸،ص۱۴۸،ح۱۰۲۶۹)

[33] . من لا يحضره الفقيه،ج۱،ص۴۷۴،ح۱۳۷۰.

[34] . وَ فِي الْعِلَلِ وَ عُيُونِ الْأَخْبَارِ عَنْ أَبِيهِ عَنْ سَعْدٍ عَنْ يَعْقُوبَ بْنِ يَزِيدَ عَنْ إِسْمَاعِيلَ بْنِ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَخِيهِ عَلِيِّ بْنِ مُوسَى الرِّضَا ع عَنْ أَبِيهِ عَنْ جَدِّهِ قَالَ: سُئِلَ عَلِيُّ بْنُ الْحُسَيْنِ ع مَا بَالُ‏ الْمُتَهَجِّدِينَ‏ بِاللَّيْلِ مِنْ أَحْسَنِ النَّاسِ وَجْهاً قَالَ لِأَنَّهُمْ خَلَوْا بِاللَّهِ فَكَسَاهُمُ اللَّهُ مِنْ نُورِهِ. (وسائل الشيعة،ج۸،ص۱۵۷،ح۱۰۲۹۴)

[35] . ترجمه مجمع البيان في تفسير القرآن، ج‏۴، ص: ۲۱۲

[36] . وَ عَنْ يَعْقُوبَ بْنِ يَزِيدَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: كَذَبَ مَنْ زَعَمَ أَنَّهُ يُصَلِّي بِاللَّيْلِ وَ هُوَ يَجُوعُ إِنَّ صَلَاةَ اللَّيْلِ‏ تَضْمَنُ‏ رِزْقَ النَّهَارِ. (وسائل الشيعة ،ج۸،ص۱۵۸،ح۱۰۳۰۲).

[37] . مُحَمَّدُ بْنُ مُحَمَّدٍ الْمُفِيدُ فِي الْمُقْنِعَةِ قَالَ رُوِيَ‏ أَنَّ صَلَاةَ اللَّيْلِ‏ تُدِرُّ الرِّزْقَ‏ وَ تُحَسِّنُ الْوَجْهَ وَ تُرْضِي الرَّبَّ وَ تَنْفِي السَّيِّئَاتِ. (وسائل الشيعة ،ج۸،ص۱۵۷،ح۱۰۲۹۶)

[38] . ومُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِيلَ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِيسَى عَنْ إِبْرَاهِيمَ بْنِ عُمَرَ الْيَمَانِيِّ عَمَّنْ حَدَّثَهُ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع‏ فِي قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ- إِنَّ الْحَسَناتِ يُذْهِبْنَ السَّيِّئاتِ‏(هود:۱۱۵) قَالَ صَلَاةُ الْمُؤْمِنِ بِاللَّيْلِ تَذْهَبُ بِمَا عَمِلَ مِنْ ذَنْبٍ بِالنَّهَارِ. (تهذيب الأحكام (تحقيق خرسان)، ج‏۲، ص۱۲۲،ح۲۳۴).

[39] . عَنْهُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ يَحْيَى عَنْ جَدِّهِ الْحَسَنِ بْنِ رَاشِدٍ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ آبَائِهِ عَنْ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ ع قَالَ: قِيَامُ‏ اللَّيْلِ‏ مَصَحَّةُ الْبَدَنِ وَ رِضَا الرَّبِّ وَ تَمَسُّكٌ بِأَخْلَاقِ النَّبِيِّينَ وَ تَعَرُّضٌ لِرَحْمَتِهِ. (وسائل الشيعة،ج۸،ص۱۵۰،ح۱۰۲۷۵وتهذيب الأحكام (تحقيق خرسان)،ج۲،ص۱۲۱،ح۴۵۷-۲۲۵ وبحار الانوار، ج ۱۰، ص ۹۰)

[40] . وَ عَنْهُ عَنْ أَبِي زُهَيْرٍ النَّهْدِيِّ عَنْ آدَمَ بْنِ إِسْحَاقَ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قَالَ: عَلَيْكُمْ بِصَلَاةِ اللَّيْلِ فَإِنَّهَا سُنَّةُ نَبِيِّكُمْ وَ دَأْبُ‏ الصَّالِحِينَ‏ قَبْلَكُمْ وَ مَطْرَدَةُ الدَّاءِ عَنْ أَجْسَادِكُمْ. (وسائل الشيعة،ج۸،ص۱۴۹،ح۱۰۲۷۱)

[41] . غررالحکم،ج۱،ص۱۰۱.

[42] . تصنیف غرر،ص۳۲۱،ح۷۴۵۹.

[43] . هشت رساله عربی،ص ۱۳۳.

[44] . مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ عَلِيِّ بْنِ النُّعْمَانِ عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قَالَ النَّبِيُّ ص لِعَلِيٍّ ع أُوصِيكَ فِي نَفْسِكَ بِخِصَالٍ فَاحْفَظْهَا ثُمَّ قَالَ اللَّهُمَّ أَعِنْهُ إِلَى أَنْ قَالَ وَ عَلَيْكَ‏ بِصَلَاةِ اللَّيْلِ‏ وَ عَلَيْكَ‏ بِصَلَاةِ اللَّيْلِ‏ وَ عَلَيْكَ‏ بِصَلَاةِ اللَّيْلِ‏. (وسائل الشيعة ،ج۴،ص۹۱،ح۴۵۹۲)

[45] . مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: شَرَفُ‏ الْمُؤْمِنِ‏ قِيَامُ اللَّيْلِ (كافي (اسلامية)،ج۲،ص۱۴۸،ح۱ وج۸،ص۲۳۴،ح۳۱۱ ) .

[46] . عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ فِي تَفْسِيرِهِ عَنْ أَبِيهِ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِي نَجْرَانَ عَنْ عَاصِمِ بْنِ حُمَيْدٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: مَا مِنْ عَمَلٍ حَسَنٍ يَعْمَلُهُ الْعَبْدُ إِلَّا وَ لَهُ ثَوَابٌ فِي الْقُرْآنِ إِلَّا صَلَاةَ اللَّيْلِ فَإِنَّ اللَّهَ لَمْ يُبَيِّنْ ثَوَابَهَا لِعِظَمِ خَطَرِهَا عِنْدَهُ فَقَالَ‏ تَتَجافى‏ جُنُوبُه (وسائل الشيعة،ج۸،ص۱۶۳،ح۱۰۳۱۵)  .

[47] . رَوْضَةُ الْوَاعِظِينَ، قَالَ الرِّضَا ع‏ عَلَيْكُمْ بِصَلَاةِ اللَّيْلِ فَمَا مِنْ عَبْدٍ يَقُومُ آخِرَ اللَّيْلِ فَيُصَلِّي ثَمَانَ رَكَعَاتٍ وَ رَكْعَتَيِ‏ الشَّفْعِ‏ وَ رَكْعَةَ الْوَتْرِ وَ اسْتَغْفَرَ اللَّهَ فِي قُنُوتِهِ سَبْعِينَ مَرَّةً إِلَّا أُجِيرَ مِنْ عَذَابِ الْقَبْرِ وَ مِنْ عَذَابِ النَّارِ وَ مُدَّ لَهُ فِي عُمُرِهِ وَ وُسِّعَ عَلَيْهِ فِي مَعِيشَتِهِ ثُمَّ قَالَ ع إِنَّ الْبُيُوتَ الَّتِي يُصَلَّى فِيهَا بِاللَّيْلِ يَزْهَرُ نُورُهَا لِأَهْلِ السَّمَاءِ كَمَا يَزْهَرُ نُورُ الْكَوَاكِبِ لِأَهْلِ الْأَرْضِ‏ (بحار(بيروت)،ج۸۴،ص۱۶۱،ح۵۳،باب۶فضل صلاة الليل)

[48] . عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ حَمَّادٍ عَنِ الْحَلَبِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص كَانَ إِذَا صَلَّى الْعِشَاءَ الْآخِرَةَ أَمَرَ بِوَضُوئِهِ وَ سِوَاكِهِ يُوضَعُ عِنْدَ رَأْسِهِ مُخَمَّراً فَيَرْقُدُ مَا شَاءَ اللَّهُ ثُمَّ يَقُومُ فَيَسْتَاكُ وَ يَتَوَضَّأُ وَ يُصَلِّي أَرْبَعَ رَكَعَاتٍ ثُمَّ يَرْقُدُ ثُمَّ يَقُومُ فَيَسْتَاكُ وَ يَتَوَضَّأُ وَ يُصَلِّي أَرْبَعَ رَكَعَاتٍ ثُمَّ يَرْقُدُ حَتَّى إِذَا كَانَ فِي وَجْهِ الصُّبْحِ قَامَ فَأَوْتَرَ ثُمَّ صَلَّى الرَّكْعَتَيْنِ ثُمَّ قَالَ‏ لَقَدْ كانَ لَكُمْ فِي رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ قُلْتُ مَتَى كَانَ يَقُومُ قَالَ بَعْدَ ثُلُثِ اللَّيْلِ وَ قَالَ فِي حَدِيثٍ آخَرَ بَعْدَ نِصْفِ اللَّيْلِ.(كافي (اسلامية) ؛ ج‏۳ ؛ ص۴۴۵،ح۱۳).

[49] .  مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنِ ابْنِ بُكَيْرٍ عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ: كَانَ رَسُولُ اللَّهِ ص يُصَلِّي مِنَ اللَّيْلِ ثَلَاثَ عَشْرَةَ رَكْعَةً مِنْهَا الْوَتْرُ وَ رَكْعَتَا الْفَجْرِ فِي السَّفَرِ وَ الْحَضَرِ. (كافي (اسلامية) ؛ ج‏۳ ؛ ص۴۴۶،ح۱۴)

[50] . تهذيب الأحكام (تحقيق خرسان)، ج‏۲، ص ۵.

[51] . وَ رَوَى مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ يَحْيَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَيْنِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِيلَ بْنِ بَزِيعٍ عَنْ حَنَانٍ قَالَ: سَأَلَ عَمْرُو بْنُ حُرَيْثٍ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع وَ أَنَا جَالِسٌ فَقَالَ لَهُ أَخْبِرْنِي جُعِلْتُ فِدَاكَ- عَنْ صَلَاةِ رَسُولِ اللَّهِ ص فَقَالَ لَهُ كَانَ النَّبِيُّ ص يُصَلِّي … ثَمَانِيَ صَلَاةَ اللَّيْلِ وَ ثَلَاثاً الْوَتْرَ وَ رَكْعَتَيِ الْفَجْرِ وَ صَلَاةَ الْغَدَاةِ رَكْعَتَيْنِ … (تهذيب الأحكام (تحقيق خرسان) ؛ ج‏۲ ؛ ص۴،ح۴).

[52] . الْحُسَيْنُ بْنُ سَعِيدٍ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنِ ابْنِ مَسْعُودٍ الطَّائِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع‏ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص كَانَ يَقْرَأُ فِي آخِرِ صَلَاةِ اللَّيْلِ- هَلْ أَتى‏ عَلَى الْإِنْسانِ‏- قَالَ عَلِيُّ بْنُ النُّعْمَانِ وَ قَالَ الْحَارِثُ سَمِعْتُهُ وَ هُوَ يَقُولُ- قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ ثُلُثُ الْقُرْآنِ وَ قُلْ يا أَيُّهَا الْكافِرُونَ‏ تَعْدِلُ‏ رُبُعَهُ‏ وَ كَانَ رَسُولُ اللَّهِ ص يَجْمَعُ‏ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ فِي الْوَتْرِ لِكَيْ يَجْمَعَ الْقُرْآنَ كُلَّهُ. (تهذيب الأحكام (تحقيق خرسان)، ج‏۲،ص۱۲۴،ح۲۳۷،باب۸ كيفية الصلاة و صفتها).

[53] . وَ رَوَى عَبْدُ اللَّهِ بْنُ أَبِي يَعْفُورٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ:  وَ كَانَ رَسُولُ اللَّهِ ص يَسْتَغْفِرُ اللَّهَ فِي الْوَتْرِ سَبْعِينَ مَرَّةً وَ يَقُولُ هَذَا مَقَامُ الْعَائِذِ بِكَ مِنَ النَّارِ سَبْعَ مَرَّاتٍ‏ . (من لا يحضره الفقيه ؛ ج‏۱ ؛ ص۴۸۹،ح۱۴۰۶).

[54] . مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَيْنِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ إِسْمَاعِيلَ بْنِ أَبِي سَارَةَ قَالَ أَخْبَرَنِي أَبَانُ بْنُ تَغْلِبَ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع أَيَّةَ سَاعَةٍ كَانَ رَسُولُ اللَّهِ ص يُوتِرُ فَقَالَ عَلَى‏ مِثْلِ‏ مَغِيبِ‏ الشَّمْسِ‏ إِلَى صَلَاةِ الْمَغْرِبِ. (كافي (اسلامية) ،ج‏۳،ص۴۴۸،ح۲۴، باب صلاة النوافل). 

[55] . أَبُو عَلِيٍّ الْأَشْعَرِيُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنِ ابْنِ بُكَيْرٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِنَّ الرَّجُلَ يُذْنِبُ الذَّنْبَ فَيُحْرَمُ‏ صَلَاةَ اللَّيْلِ وَ إِنَّ الْعَمَلَ السَّيِّئَ أَسْرَعُ فِي صَاحِبِهِ مِنَ السِّكِّينِ فِي اللَّحْمِ. (كافي (اسلامية)،ج۲،ص۲۷۲،ح۱۶، باب الذنوب و وسائل الشيعة،ج۱۵،ص۳۰۲،ح۲۰۵۷۸،باب۴۰ وجوب اجتناب الخطايا و الذنوب ).

[56] . شرح كافي،ج۹،ص۲۳۵.

[57] . وَ عَنْهُ عَنْ سَهْلِ بْنِ زِيَادٍ عَنْ هَارُونَ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحَكَمِ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ الْحَسَنِ الْكِنْدِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِنَ‏ الرَّجُلَ‏ لَيَكْذِبُ‏ الْكَذِبَةَ فَيُحْرَمُ بِهَا صَلَاةَ اللَّيْلِ .(وسائل الشيعة،ج۸،ص۱۶۰،ح۱۰۳۰۵-۳،باب۴۰، باب كراهة ترك صلاة الليل) .

[58] . وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ يَحْيَى عَنْ عِمْرَانَ بْنِ مُوسَى عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ النُّعْمَانِ عَنْ أَبِيهِ عَنْ بَعْضِ رِجَالِهِ قَالَ: جَاءَ رَجُلٌ إِلَى أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ ع- فَقَالَ‏إِنِّي قَدْ حُرِمْتُ الصَّلَاةَ بِاللَّيْلِ فَقَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ ع أَنْتَ رَجُلٌ قَدْ قَيَّدَتْكَ ذُنُوبُكَ.(وسائل الشيعة،ج۸،ص۱۶۱،ح۱۰۳۰۷-۵.وکافی۳/۴۴۶وتهذیب۲/۲۴۲).

[59] . أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ الْبَرْقِيُّ فِي الْمَحَاسِنِ عَنْ أَبِيهِ عَنْ صَفْوَانَ عَنْ خَضِرٍ أَبِي هَاشِمٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ: إِنَّ لِلَّيْلِ شَيْطَاناً يُقَالُ لَهُ الرها فَإِذَا اسْتَيْقَظَ الْعَبْدُ وَ أَرَادَ الْقِيَامَ إِلَى الصَّلَاةِ قَالَ لَهُ لَيْسَتْ سَاعَتُكَ ثُمَّ يَسْتَيْقِظُ مَرَّةً أُخْرَى فَيَقُولُ لَهُ لَمْ يَأْنِ لَكَ فَمَا يَزَالُ كَذَلِكَ يُزِيلُهُ وَ يَحْبِسُهُ حَتَّى يَطْلُعَ الْفَجْرُ فَإِذَا طَلَعَ الْفَجْرُ بَالَ فِي أُذُنِهِ ثُمَّ انْصَاعَ‏يَمْصَعُ بِذَنَبِهِ‏ فَخْراً وَ يَصِيحُ. (وسائل الشيعة،ج۸،ص۱۶۱،ح۱۰۳۱۳).

[60] . مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ أَبِي أَيُّوبَ الْخَرَّازِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع يَقُولُ‏ إِنَّ الْعَبْدَ يُوقَظُ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ مِنَ اللَّيْلِ فَإِنْ لَمْ يَقُمْ أَتَاهُ الشَّيْطَانُ فَبَالَ فِي أُذُنِهِ (وسائل الشيعة،ج۸،ص۱۶۱،ح۱۰۳۰۶-۴.).

[61] .وَ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحَسَنِ الصَّيْقَلِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع فِي حَدِيثٍ قَالَ: إِنِّي لَأَمْقُتُ الرَّجُلَ قَدْ قَرَأَ الْقُرْآنَ- ثُمَّ يَسْتَيْقِظُ مِنَ اللَّيْلِ فَلَا يَقُومُ حَتَّى إِذَا كَانَ عِنْدَ الصُّبْحِ قَامَ يُبَادِرُ بِالصَّلَاةِ(وسائل الشيعة،ج۸،ص۱۶۱ ،ح۱۰۳۰۹)

[62] . فِي كِتَابِ الْمُقْنِعِ قَالَ: قَالَ الصَّادِقُ ع‏ لَيْسَ مِنْ شِيعَتِنَا مَنْ لَمْ يُصَلِّ صَلَاةَ اللَّيْلِ. (وسائل الشيعة،ج۸،ص۱۶۱،ح۱۰۳۱۲ و۱۰۳۱۰).

[63] .همان.

[64] .  مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَبِي حَمْزَةَ الثُّمَالِيِّ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع أَنَّهُ قَالَ: مَا نَوَى عَبْدٌ أَنْ يَقُومَ أَيَّةَ سَاعَةٍ نَوَى فَعَلِمَ اللَّهُ ذَلِكَ مِنْهُ إِلَّا وَكَّلَ بِهِ مَلَكَيْنِ يُحَرِّكَانِهِ تِلْكَ السَّاعَةَ. (وسائل الشيعة،ج۸،ص۱۶۱،ح۱۰۳۰۸).

[65] . أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ الْكُوفِيُّ عَنْ حَمْدَانَ الْقَلَانِسِيِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْوَلِيدِ عَنْ أَبَانٍ عَنْ عَامِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جُذَاعَةَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: مَا مِنْ أَحَدٍ يَقْرَأُ آخِرَ الْكَهْفِ عِنْدَ النَّوْمِ إِلَّا تَيَقَّظَ فِي السَّاعَةِ الَّتِي يُرِيدُ  (كافي (اسلامية)؛کلینی،ج۲،ص۵۴۰،ح۱۷).

[66] . عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ النَّوْفَلِيِّ عَنِ السَّكُونِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ النَّبِيُّ ص‏ مَنْ أَرَادَ شَيْئاً مِنْ قِيَامِ اللَّيْلِ وَ أَخَذَ مَضْجَعَهُ فَلْيَقُلْ- بِسْمِ اللَّهِ اللَّهُمَّ لَا تُؤْمِنِّي مَكْرَكَ وَ لَا تُنْسِنِي ذِكْرَكَ وَ لَا تَجْعَلْنِي مِنَ الْغَافِلِينَ أَقُومُ سَاعَةَ كَذَا وَ كَذَا إِلَّا وَكَّلَ‏ اللَّهُ‏ عَزَّ وَ جَلَّ بِهِ مَلَكاً يُنَبِّهُهُ تِلْكَ السَّاعَةَ.(كافي (اسلامية)،ج۲،ص۵۴۰،ح۱۸)  

[67] . بحار الأنوار، بیروت، ج ۶۱، ص ۴۷. 

[68] . تفسیر عیاشی، محمد بن مسعود، ص ۴۱.   

[69] .  مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنْ حَمَّادٍ عَنْ حَرِيزٍ عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ: إِذَا قُمْتَ بِاللَّيْلِ مِنْ مَنَامِكَ فَقُلِ- الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي رَدَّ عَلَيَّ رُوحِي لِأَحْمَدَهُ الخ (تهذيب الأحكام (تحقيق خرسان) ؛ ج‏۲ ؛ ص۱۲۲،ح۲۳۵).

[70] . ر.ک.تحریرالوسیله،ج۱،ص۱۳۷،م۵.

[71] . سُئِلَ أَبُو جَعْفَرٍ الْبَاقِرُ ع عَنْ وَقْتِ صَلَاةِ اللَّيْلِ فَقَالَ الْوَقْتُ الَّذِي جَاءَ عَنْ جَدِّي رَسُولِ اللَّهِ ص أَنَّهُ قَالَ يُنَادِي فِيهِ مُنَادِي اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ هَلْ مِنْ دَاعٍ فَأُجِيبَهُ وَ هَلْ مِنْ مُسْتَغْفِرٍ فَأَغْفِرَ لَهُ قَالَ السَّائِلُ وَ مَا هُوَ قَالَ الْوَقْتُ الَّذِي وَعَدَ يَعْقُوبُ فِيهِ بَنِيهِ بِقَوْلِهِ‏ سَوْفَ أَسْتَغْفِرُ لَكُمْ رَبِّي‏⁽یوسف:۹۸) قَالَ وَ مَا هُوَ قَالَ الْوَقْتُ الَّذِي قَالَ اللَّهُ فِيهِ‏ وَ الْمُسْتَغْفِرِينَ بِالْأَسْحار(آل عمران:۱۷)ِإِنَّ صَلَاةَ اللَّيْلِ فِي آخِرِهِ أَفْضَلُ مِنْهَا قَبْلَ ذَلِكَ وَ هُوَ وَقْتُ الْإِجَابَةِ وَ هِيَ هَدِيَّةُ الْمُؤْمِنِ إِلَى رَبِّهِ فَأَحْسِنُوا هَدَايَاكُمْ إِلَى رَبِّكُمْ يُحْسِنِ اللَّهُ جَوَائِزَكُمْ فَإِنَّهُ لَا يُوَاظِبُ عَلَيْهَا إِلَّا مُؤْمِنٌ أَوْ صِدِّيق.‏(بحار الأنوار(بيروت)؛ج‏۸۴؛ ص۲۲۲،ح۳۲ازارشادالقلوب).

[72] . تفسیردر المنثور، ج ۶،ص۱۱۳.  

[73] . مَا رَوَاهُ- الْحُسَيْنُ بْنُ سَعِيدٍ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِيسَى عَنْ شُعَيْبٍ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع- عَنِ التَّطَوُّعِ بِاللَّيْلِ … وَ مِنَ السَّحَرِ ثَمَانُ رَكَعَاتٍ ثُمَّ يُوتِرُ وَ الْوَتْرُ ثَلَاثُ رَكَعَاتٍ مَفْصُولَةً ثُمَّ رَكْعَتَانِ قَبْلَ صَلَاةِ الْفَجْرِ وَ أَحَبُّ صَلَاةِ اللَّيْلِ إِلَيْهِمْ آخِرُ اللَّيْلِ. (تهذيب الأحكام (تحقيق خرسان)؛ج‏۲؛ص۶،ح۱۱)

[74] . مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَيْنِ عَنِ الْحَجَّالِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْوَلِيدِ الْكِنْدِيِّ عَنْ إِسْمَاعِيلَ بْنِ جَابِرٍ أَوْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع إِنِّي أَقُومُ آخِرَ اللَّيْلِ وَ أَخَافُ الصُّبْحَ قَالَ اقْرَأِ الْحَمْدَ وَ اعْجَلِ اعْجَلْ.(تهذيب الأحكام (تحقيق خرسان) ؛ ج‏۲ ؛ ص۱۲۴،ح۲۴۱)

[75] .همان.

[76] . مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَامِرٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ مَهْزِيَارَ عَنْ فَضَالَةَ بْنِ أَيُّوبَ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ بُرَيْدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الرَّجُلِ يَقُومُ آخِرَ اللَّيْلِ وَ هُوَ يَخْشَى أَنْ يَفْجَأَهُ الصُّبْحُ أَ يَبْدَأُ بِالْوَتْرِ أَوْ يُصَلِّي الصَّلَاةَ عَلَى وَجْهِهَا حَتَّى يَكُونَ الْوَتْرُ آخِرَ ذَلِكَ قَالَ بَلْ يَبْدَأُ بِالْوَتْرِ وَ قَالَ أَنَا كُنْتُ فَاعِلًا ذَلِكَ.(تهذيب الأحكام (تحقيق خرسان) ؛ ج‏۲ ؛ ص۱۲۵،ح۲۴۲).

[77] . عروة الوثقی،ج۱،ص۳۹۳،م۱۲.

[78] . تهذيب الأحكام (تحقيق خرسان) ؛ ج‏۲ ؛ ص۱۲۴،ح۲۴۳.

[79] . مُحَمَّدُ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ يَحْيَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِيلَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحَكَمِ عَنْ أَبِي الْفَضْلِ النَّحْوِيِّ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ الْأَحْوَلِ مُحَمَّدِ بْنِ النُّعْمَانِ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع‏ إِذَا كُنْتَ صَلَّيْتَ أَرْبَعَ رَكَعَاتٍ مِنْ صَلَاةِ اللَّيْلِ قَبْلَ طُلُوعِ الْفَجْرِ فَأَتِمَّ الصَّلَاةَ طَلَعَ أَمْ لَمْ يَطْلُعْ.(تهذيب الأحكام (تحقيق خرسان) ؛ ج‏۲ ؛ ص۱۲۴،ح۲۴۳).

[80] . الْحُسَيْنُ بْنُ سَعِيدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنِ ابْنِ مُسْكَانَ عَنْ يَعْقُوبَ الْبَزَّازِ قَالَ: قُلْتُ لَهُ أَقُومُ قَبْلَ الْفَجْرِ بِقَلِيلٍ فَأُصَلِّي أَرْبَعَ رَكَعَاتٍ ثُمَّ أَتَخَوَّفُ أَنْ يَنْفَجِرَ الْفَجْرُ- أَبْدَأُ بِالْوَتْرِ أَوْ أُتِمُّ الرَّكَعَاتِ قَالَ لَا بَلْ أَوْتِرْ وَ أَخِّرِ الرَّكَعَاتِ حَتَّى تَقْضِيَهَا فِي صَدْرِ النَّهَارِ.(تهذيب الأحكام (تحقيق خرسان) ؛ ج‏۲ ؛ ص۱۲۴،ح۲۴۴).

[81] .همان.

[82] . مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ الصَّفَّارُ عَنْ يَعْقُوبَ بْنِ يَزِيدَ عَنْ عَمْرِو بْنِ عُثْمَانَ وَ مُحَمَّدِ بْنِ عُمَرَ بْنِ يَزِيدَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عُذَافِرٍ عَنْ عُمَرَ بْنِ يَزِيدَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ صَلَاةِ اللَّيْلِ وَ الْوَتْرِ بَعْدَ طُلُوعِ الْفَجْرِ فَقَالَ صَلِّهَا بَعْدَ الْفَجْرِ حَتَّى تَكُونَ فِي وَقْتٍ تُصَلِّي الْغَدَاةَ فِي آخِرِ وَقْتِهَا وَ لَا تَعَمَّدْ ذَلِكَ كُلَّ لَيْلَةٍ وَ قَالَ أَوْتِرْ أَيْضاً بَعْدَ فَرَاغِكَ مِنْهَا.(تهذيب الأحكام (تحقيق خرسان) ؛ ج‏۲ ؛ ص۱۲۶،ح۲۴۸).

[83] . مَا رَوَاهُ- الْحُسَيْنُ بْنُ سَعِيدٍ عَنْ فَضَالَةَ عَنْ حَمَّادٍ عَنْ إِسْمَاعِيلَ بْنِ جَابِرٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع أُوتِرُ بَعْدَ مَا يَطْلُعُ الْفَجْرُ قَالَ لَا.(تهذيب الأحكام (تحقيق خرسان) ؛ ج‏۲ ؛ ص،۱۲۶،ح۲۴۷).

[84] . سَعْدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْبَرْقِيِّ عَنِ الْمَرْزُبَانِ بْنِ عِمْرَانَ عَنْ عُمَرَ بْنِ يَزِيدَ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع أَقُومُ وَ قَدْ طَلَعَ الْفَجْرُ فَإِنْ أَنَا بَدَأْتُ بِالْفَجْرِ صَلَّيْتُهَا فِي أَوَّلِ وَقْتِهَا وَ إِنْ بَدَأْتُ فِي صَلَاةِ اللَّيْلِ وَ الْوَتْرِ صَلَّيْتُ الْفَجْرَ فِي وَقْتِ هَؤُلَاءِ فَقَالَ ابْدَأْ بِصَلَاةِ اللَّيْلِ وَ الْوَتْرِ وَ لَا تَجْعَلْ ذَلِكَ عَادَةً. (تهذيب الأحكام (تحقيق خرسان) ؛ ج‏۲ ؛ ص۱۲۶،ح۲۴۵)

[85] . وَ عَنْهُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَيْنِ عَنْ عَمَّارِ بْنِ الْمُبَارَكِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عُذَافِرٍ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع أَقُومُ وَ قَدْ طَلَعَ الْفَجْرُ وَ لَمْ أُصَلِّ صَلَاةَ اللَّيْلِ فَقَالَ صَلِّ صَلَاةَ اللَّيْلِ وَ أَوْتِرْ وَ صَلِّ رَكْعَتَيِ الْفَجْرِ. (تهذيب الأحكام (تحقيق خرسان) ؛ ج‏۲ ؛ ص۱۲۶،ح۲۴۶)

[86] .همان.

[87] . تحریرالوسیله،ج۱،ص۱۳۷،م۵ .

[88] . تحریرالوسیله،ج۱،ص۲۲۵م۷

[89] . عَنْهُ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ فَضَّالٍ عَنْ عَاصِمِ بْنِ حُمَيْدٍ قَالَ قَالَ أَبُوعَبْدِ اللَّهِ ع‏ إِنَّ الرَّبَّ لَيُعَجِّبُ مَلَائِكَتَهُ مِنَ الْعَبْدِ مِنْ عِبَادِهِ يَرَاهُ يَقْضِي النَّافِلَةَ فَيَقُولُ انْظُرُوا إِلَى عَبْدِي يَقْضِي مَا لَمْ أَفْتَرِضْ عَلَيْه‏  (المحاسن ؛ ج‏۱ ؛ ص۵۲،ح۷۸،باب۶۰ ثواب قضاء النوافل‏).

[90] . ترجمه تحرير الوسيلة – امام خمينى ،ج‌۱، ص: ۲۴۷.

[91] .  وَ رَوَى الْحُسَيْنُ بْنُ سَعِيدٍ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِيسَى عَنِ ابْنِ مُسْكَانَ عَنْ سُلَيْمَانَ بْنِ خَالِدٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: … وَ ثَمَانُ رَكَعَاتٍ مِنْ آخِرِ اللَّيْلِ تَقْرَأُ فِي صَلَاةِ اللَّيْلِ بِ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ وَ قُلْ يا أَيُّهَا الْكافِرُونَ‏ فِي الرَّكْعَتَيْنِ الْأَوَّلَتَيْنِ وَ تَقْرَأُ فِي سَائِرِهَا مَا أَحْبَبْتَ مِنَ الْقُرْآنِ ثُمَّ الْوَتْرُ ثَلَاثُ رَكَعَاتٍ تَقْرَأُ فِيهَا جَمِيعاً قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ وَ تَفْصِلُ بَيْنَهُنَّ بِتَسْلِيمٍ ثُمَّ الرَّكْعَتَانِ اللَّتَانِ قَبْلَ الْفَجْرِ تَقْرَأُ فِي الْأُولَى مِنْهُمَا- قُلْ يا أَيُّهَا الْكافِرُونَ‏ وَ فِي الثَّانِيَةِ قُلْ هُوَ اللَّهُ‏. (تهذيب الأحكام (تحقيق خرسان) ؛ ج‏۲ ؛ ص۵،ح۸)

[92] . الصَّدُوقُ فِي الْمُقْنِعِ،” وَ تَقْرَأُ فِي رَكْعَتَيِ‏ الشَّفْعِ‏ وَ رَكْعَةِ الْوَتْرِ- قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ (مستدرك الوسائل،ج۴،ص۲۱۲،ح۴۵۱۷) .

[93] . وَ تَقْرَأُ فِي رَكْعَتَيِ‏ الشَّفْعِ‏ وَ رَكْعَةِ الْوَتْرِ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ وَ افْصِلْ بَيْنَ الشَّفْعِ وَ الْوَتْرِ بِتَسْلِيمَةٍ. (من لا يحضره الفقيه ، ج‏۱،ص ۴۸۵،باب صلاة الليل ).

[94] . مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْمُغِيرَةِ عَنْ مُعَاذِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع أَنَّهُ قَالَ: لَا تَدَعْ‏ أَنْ‏ تَقْرَأَ بِقُلْ‏ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ- وَ قُلْ يَا أَيُّهَا الْكَافِرُونَ فِي سَبْعِ مَوَاطِنَ …وَ رَكْعَتَيْنِ مِنْ أَوَّلِ صَلَاةِ اللَّيْلِ … (وسائل الشيعة ،ج۶،ص۶۵،ح۷۳۵۸ ) .

[95] . الْحُسَيْنُ بْنُ سَعِيدٍ عَنْ صَفْوَانَ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ الْحَجَّاجِ‏ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الْقِرَاءَةِ فِي الْوَتْرِ فَقَالَ كَانَ بَيْنِي وَ بَيْنَ أَبِي بَابٌ فَكَانَ أَبِي إِذَا صَلَّى يَقْرَأُ فِي الْوَتْرِ- بِ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ فِي ثَلَاثَتِهِنَّ وَ كَانَ يَقْرَأُ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ فَإِذَا فَرَغَ مِنْهَا قَالَ كَذَلِكَ اللَّهُ رَبِّي أَوْ كَذَاكَ اللَّهُ رَبِّي. (تهذيب الأحكام (تحقيق خرسان)، ج‏۲، ص:  ۱۲۷-۱۲۶،ح۲۴۹).

[96] . وَ عَنْهُ عَنِ النَّضْرِ عَنِ الْحَلَبِيِّ عَنِ الْحَارِثِ بْنِ الْمُغِيرَةِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ كَانَ أَبِي ع يَقُولُ‏ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ تَعْدِلُ ثُلُثَ الْقُرْآنِ وَ كَانَ يُحِبُّ أَنْ يَجْمَعَهَا فِي الْوَتْرِ لِيَكُونَ الْقُرْآنَ كُلَّهُ. (تهذيب الأحكام (تحقيق خرسان)، ج‏۲، ص:  ۱۲۷-۱۲۶،ح۲۵۰).

[97] . الْحُسَيْنُ بْنُ سَعِيدٍ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِيسَى عَنِ ابْنِ مُسْكَانَ عَنْ سُلَيْمَانَ بْنِ خَالِدٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: الْوَتْرُ ثَلَاثُ رَكَعَاتٍ يُفْصَلُ بَيْنَهُنَّ وَ يُقْرَأُ فِيهِنَّ جَمِيعاً- بِ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ. (تهذيب الأحكام (تحقيق خرسان)، ج‏۲، ص:  ۱۲۷-۱۲۶،ح۲۵۲ )

[98] .  وَ رُوِيَ‏ أَنَّ مَنْ قَرَأَ فِي الرَّكْعَتَيْنِ الْأُولَيَيْنِ مِنْ صَلَاةِ اللَّيْلِ فِي كُلِّ رَكْعَةٍ مِنْهَا الْحَمْدُ لِلَّهِ مَرَّةً وَ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ ثَلَاثِينَ مَرَّةً انْفَتَلَ وَ لَيْسَ بَيْنَهُ وَ بَيْنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ ذَنْبٌ إِلَّا غُفِرَ لَهُ.(تهذيب الأحكام (تحقيق خرسان) ؛ ج‏۲ ؛ ص۱۲۴،ح۲۳۸)

[99] . وَ عَنْهُ عَنْ يَعْقُوبَ بْنِ يَقْطِينٍ قَالَ: سَأَلْتُ الْعَبْدَ الصَّالِحَ عَنِ الْقِرَاءَةِ فِي الْوَتْرِ وَ قُلْتُ إِنَّ بَعْضاً رَوَى- قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ فِي الثَّلَاثِ وَ بَعْضاً رَوَى فِي الْأُولَيَيْنِ- الْمُعَوِّذَتَيْنِ وَ فِي الثَّالِثَةِ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ فَقَالَ اعْمَلْ بِالْمُعَوِّذَتَيْنِ وَ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ. (تهذيب الأحكام (تحقيق خرسان)، ج‏۲، ص:  ۱۲۷-۱۲۶،ح۲۵۱)

[100] . مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ فِي الْمِصْبَاحِ قَالَ رُوِيَ‏ أَنَّهُ يُقْرَأُ فِي الْأُولَى مِنْ رَكْعَتَيِ‏ الشَّفْعِ‏ الْحَمْدُ- وَ قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ الْفَلَقِ- وَ فِي الثَّانِيَةِ الْحَمْدُ وَ قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ النَّاسِ.(وسائل الشيعة ،ج۶،ص۱۳۳،ح۷۵۴۰،باب۵۶، استحباب قراءة المعوذتين …)

[101] . حاشیه مفاتیح ص۲۶۹

[102] . مجمع الرسائل (محشى صاحب جواهر)؛ ص: ۴۱۸.

[103] . الْحُسَيْنُ بْنُ سَعِيدٍ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنِ ابْنِ مَسْعُودٍ الطَّائِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع‏ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص كَانَ‏ يَقْرَأُ فِي‏ آخِرِ صَلَاةِ اللَّيْلِ‏- هَلْ أَتى‏ عَلَى الْإِنْسانِ (تهذيب الأحكام (تحقيق خرسان) ،ج‏۲،ص۱۲۴،ح۲۳۷) 

[104] . عروة الوثقی،ج۱،ص۴۹۵،م۱۰.

[105] . مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحَكَمِ عَنْ مَالِكِ بْنِ عَطِيَّةَ عَنْ يُونُسَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ: قُلْتُ‏ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع إِنَ‏ لِي‏ جَاراً مِنْ‏ قُرَيْشٍ‏- مِنْ آلِ مُحْرِزٍ قَدْ نَوَّهَ بِاسْمِي وَ شَهَرَنِي كُلَّمَا مَرَرْتُ بِهِ قَالَ هَذَا الرَّافِضِيُّ يَحْمِلُ الْأَمْوَالَ إِلَى جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ- قَالَ فَقَالَ لِي ادْعُ اللَّهَ عَلَيْهِ إِذَا كُنْتَ فِي صَلَاةِ اللَّيْلِ وَ أَنْتَ سَاجِدٌ فِي السَّجْدَةِ الْأَخِيرَةِ مِنَ الرَّكْعَتَيْنِ الْأَوَّلَتَيْنِ فَاحْمَدِ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ وَ مَجِّدْهُ وَ قُلِ اللَّهُمَّ إِنَّ فُلَانَ بْنَ فُلَانٍ قَدْ شَهَرَنِي وَ نَوَّهَ بِي وَ غَاظَنِي وَ عَرَّضَنِي لِلْمَكَارِهِ اللَّهُمَّ اضْرِبْهُ بِسَهْمٍ عَاجِلٍ تَشْغَلُهُ بِهِ عَنِّي اللَّهُمَّ قَرِّبْ أَجَلَهُ وَ اقْطَعْ أَثَرَهُ وَ عَجِّلْ ذَلِكَ يَا رَبِّ السَّاعَةَ السَّاعَةَ- ثُمَّ ذَكَرَ أَنَّهُ فَعَلَ ذَلِكَ وَ دَعَا عَلَيْهِ فَهَلَكَ.(وسائل الشيعة ؛ ج‏۷ ؛ ص۱۳۳،ح۸۹۳۱).

[106] . وَ عَنْهُ عَنْ فَضَالَةَ عَنِ ابْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: الْقُنُوتُ فِي الْمَغْرِبِ فِي الرَّكْعَةِ الثَّانِيَةِ وَ فِي الْعِشَاءِ وَ الْغَدَاةِ مِثْلُ ذَلِكَ وَ فِي الْوَتْرِ فِي‏ الرَّكْعَةِ الثَّالِثَةِ. (تهذيب الأحكام (تحقيق خرسان) ، ج‏۲،ص۸۹،ح۱۰۰) .

[107] مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع فِي حَدِيثٍ قَالَ: تَرْفَعُ‏ يَدَيْكَ‏ فِي‏ الْوَتْرِ حِيَالَ وَجْهِكَ وَ إِنْ شِئْتَ تَحْتَ ثَوْبِكَ. (وسائل الشيعة ،ج۶،ص۲۸۲،ح۷۹۷۲) .

[108] مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ أَبِي أَيُّوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ ع عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ‏ فَمَا اسْتَكانُوا لِرَبِّهِمْ وَ ما يَتَضَرَّعُونَ‏- قَالَ الِاسْتِكَانَةُ هِيَ‏ الْخُضُوعُ‏ وَ التَّضَرُّعُ رَفْعُ الْيَدَيْنِ وَ التَّضَرُّعُ بِهِمَا. (وسائل الشيعة ،ج۷،ص۴۶،ح۸۶۷۹) 

[109] . وَ فِي ثَوَابِ الْأَعْمَالِ عَنْ أَبِيهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِدْرِيسَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ إِسْمَاعِيلَ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ يَحْيَى عَنْ أَبِي أَيُّوبَ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ عَنْ آبَائِهِ ع عَنْ أَبِي ذَرٍّ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص‏ أَطْوَلُكُمْ قُنُوتاً فِي دَارِ الدُّنْيَا أَطْوَلُكُمْ رَاحَةً يَوْمَ الْقِيَامَةِ فِي الْمَوْقِفِ. (وسائل الشيعة ؛ ج‏۶ ؛ ص۲۹۲،ح۸۰۰۴).

[110] . عَنْهُ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِي نَجْرَانَ عَنْ مُثَنًّى الْحَنَّاطِ عَنْ أَبِي حَمْزَةَ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ: مَا مِنْ‏ قَطْرَةٍ أَحَبَ‏ إِلَى‏ اللَّهِ‏ عَزَّ وَ جَلَّ مِنْ قَطْرَةِ دُمُوعٍ فِي سَوَادِ اللَّيْلِ مَخَافَةً مِنَ اللَّهِ لَا يُرَادُ بِهَا غَيْرُهُ. (کافي (اسلامية)،ج۲،ص۴۸۲،ح۳).

[111] . و في الصحيح، عن عنبسة العابد قال: قال أبو عبد الله عليه السلام إن‏ لم‏ تكن‏ بكاء فتباك‏.(روضة المتقين شرح من لا يحضره الفقيه (ط – القديمة)،ج۱۲،ص۴۲) .

[112] . عَنْهُ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ يُونُسَ بْنِ يَعْقُوبَ عَنْ سَعِيدِ بْنِ يَسَارٍ بَيَّاعِ السَّابِرِيِّ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع إِنِّي‏ أَتَبَاكَى‏ فِي الدُّعَاءِ وَ لَيْسَ لِي بُكَاءٌ قَالَ نَعَمْ وَ لَوْ مِثْلَ رَأْسِ الذُّبَابِ.(كافي (اسلامية)،۲،ص۴۸۳،ح۹ ).

[113] . مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحَكَمِ وَ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِي نَجْرَانَ جَمِيعاً عَنْ صَفْوَانَ الْجَمَّالِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: كُلُّ دُعَاءٍ يُدْعَى اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِهِ مَحْجُوبٌ‏ عَنِ‏ السَّمَاءِ حَتَّى‏ يُصَلَّى‏ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ. (كافي (اسلامية)،ج۲،ص۴۹۳،ح۱۰) .

[114] . عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِيسَى عَنْ حَرِيزٍ عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ: ذِرْوَةُ الْأَمْرِ وَ سَنَامُهُ‏وَ مِفْتَاحُهُ وَ بَابُ الْأَشْيَاءِ وَ رِضَا الرَّحْمَنِ تَبَارَكَ‏وَ تَعَالَى الطَّاعَةُ لِلْإِمَامِ بَعْدَ مَعْرِفَتِهِ ثُمَّ قَالَ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى يَقُولُ‏ مَنْ يُطِعِ الرَّسُولَ فَقَدْ أَطاعَ اللَّهَ وَ مَنْ تَوَلَّى‏ فَما أَرْسَلْناكَ عَلَيْهِمْ حَفِيظاً(نساء:۸۳)…(كافي (اسلامية)،ج۱،ص۱۸۵).

[115] . أَمَا لَوْ أَنَّ رَجُلًا قَامَ لَيْلَهُ وَ صَامَ نَهَارَهُ وَ تَصَدَّقَ بِجَمِيعِ مَالِهِ وَ حَجَّ جَمِيعَ دَهْرِهِ وَ لَمْ يَعْرِفْ وَلَايَةَ وَلِيِّ اللَّهِ فَيُوَالِيَهُ وَ يَكُونَ جَمِيعُ أَعْمَالِهِ بِدَلَالَتِهِ إِلَيْهِ مَا كَانَ لَهُ عَلَى اللَّهِ جَلَّ وَ عَزَّ حَقٌّ فِي ثَوَابِهِ وَ لَا كَانَ مِنْ أَهْلِ الْإِيمَانِ.(كافي (اسلامية)،ج۲،ص۱۹).

[116] . من لا يحضره الفقيه ، ترجمه على اكبر غفارى وهمکاران،ج۲،ص۱۸۶،ح۱۴۰۸ باب  دعاهای قنوت نماز وتر.  

[117] .  وَ رَوَى عَبْدُ اللَّهِ بْنُ أَبِي يَعْفُورٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: اسْتَغْفِرِ اللَّهَ فِي الْوَتْرِ سَبْعِينَ مَرَّةً تَنْصِبُ يَدَكَ الْيُسْرَى‏  وَ تَعُدُّ بِالْيُمْنَى الِاسْتِغْفَارَ وَ كَانَ رَسُولُ اللَّهِ ص يَسْتَغْفِرُ اللَّهَ فِي الْوَتْرِ سَبْعِينَ مَرَّةً وَ يَقُولُ هَذَا مَقَامُ الْعَائِذِ بِكَ مِنَ النَّارِ سَبْعَ مَرَّاتٍ‏ . (من لا يحضره الفقيه ؛ ج‏۱ ؛ ص۴۸۹،ح۱۴۰۶).

[118] . عَنْ أَبِي بَصِيرٍ قَالَ: قُلْتُ لَهُ‏ الْمُسْتَغْفِرِينَ بِالْأَسْحار(ِآل عمران:۱۷) فَقَالَ اسْتَغْفَرَ رَسُولُ‏ اللَّهِ‏ ص فِي وَتْرِهِ سَبْعِينَ مَرَّةً (تهذيب الأحكام (تحقيق خرسان)، ج‏۲،ص۱۳۰،ح۵۰۱-۲۶۹ وترجمه مجمع البيان في تفسير القرآن، ج‏۲۳، ص: ۳۰۵).

[119] . وَ عَنْهُ عَنْ صَفْوَانَ عَنْ مَنْصُورٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ لِيَ‏ اسْتَغْفِرِ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ فِي الْوَتْرِ سَبْعِينَ مَرَّةً. (تهذيب الأحكام (تحقيق خرسان) ؛ ج‏۲ ؛ ص۱۳۰،ح۲۶۸).

[120] . وَ رَوَى عُمَرُ بْنُ يَزِيدَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع أَنَّهُ قَالَ: مَنْ قَالَ فِي وَتْرِهِ إِذَا أَوْتَرَ- أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ رَبِّي وَ أَتُوبُ إِلَيْهِ سَبْعِينَ مَرَّةً وَ وَاظَبَ عَلَى ذَلِكَ حَتَّى تَمْضِيَ سَنَةٌ كَتَبَهُ اللَّهُ عِنْدَهُ مِنَ‏ الْمُسْتَغْفِرِينَ بِالْأَسْحارِوَ وَجَبَتْ لَهُ الْجَنَّةُ وَ الْمَغْفِرَةُ مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ. (من لا يحضره الفقيه ؛ ج‏۱ ؛ ص۴۸۹،ح۱۴۰۵).

[121] . تفسير نور الثقلين، ج‏۵، ص: ۱۲۳

[122] . … وَ كَانَ رَسُولُ اللَّهِ ص يَسْتَغْفِرُ اللَّهَ فِي الْوَتْرِ سَبْعِينَ مَرَّةً وَ يَقُولُ هَذَا مَقَامُ الْعَائِذِ بِكَ مِنَ النَّارِ سَبْعَ مَرَّاتٍ‏ . (من لا يحضره الفقيه ؛ ج‏۱ ؛ ص۴۸۹،ح۱۴۰۶).

[123] . عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ، عَنْ أَبِيهِ، عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ، عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ:عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ عليه السلام، قَالَ: «مَنْ‏ قَدَّمَ‏ أَرْبَعِينَ‏ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ، ثُمَّ دَعَا اسْتُجِيبَ لَهُ». (كافي ( دارالحديث) ؛ ج‏۴ ؛ ص۳۹۱،ح۳۲۴۳).

[124] . حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ الْوَلِيدِ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ الصَّفَّارُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ غَيْرِ وَاحِدٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قال‏ مَنْ‏ قَدَّمَ‏ أَرْبَعِينَ‏ رَجُلًا مِنْ إِخْوَانِهِ فَدَعَا لَهُمْ ثُمَّ دَعَا لِنَفْسِهِ اسْتُجِيبَ لَهُ فِيهِمْ وَ فِي نَفْسِهِ. (خصال ؛ ابن بابويه، ج‏۲ ؛ ص۵۳۷،ح۳)

[125] . عَنْ أَبِيهِ عَنْ سَعْدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ يَعْقُوبَ بْنِ يَزِيدَ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ يَحْيَى عَنْ أَبِي الْحَسَنِ الْأَوَّلِ ع أَنَّهُ كَانَ يَقُولُ‏ مَنْ‏ دَعَا لِإِخْوَانِهِ‏ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ- وَ الْمُسْلِمِينَ وَ الْمُسْلِمَاتِ وَكَّلَ اللَّهُ بِهِ عَنْ كُلِّ مُؤْمِنٍ مَلَكاً يَدْعُو لَهُ. (وسائل الشيعة ،شیخ حرعاملی،ج۷،ص۱۱۵،ح۸۸۹۰،باب۴۳ استحباب الدعاء للمؤمنين …)

[126] .  وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ عَنْ أَبِي الْحَسَنِ الرِّضَا ع قَالَ: مَا مِنْ مُؤْمِنٍ يَدْعُو لِلْمُؤْمِنِينَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ- وَ الْمُسْلِمِينَ وَ الْمُسْلِمَاتِ الْأَحْيَاءِ مِنْهُمْ وَ الْأَمْوَاتِ- إِلَّا كَتَبَ اللَّهُ لَهُ بِكُلِّ مُؤْمِنٍ وَ مُؤْمِنَةٍ حَسَنَةً- مُنْذُ بَعَثَ اللَّهُ آدَمَ إِلَى أَنْ تَقُومَ السَّاعَةُ.(وسائل الشيعة ،ج۷،ص۱۱۶،ح۸۸۹۱).

[127] . مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ‏ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ حَمَّادٍ عَنِ الْحَلَبِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع‏ عَنِ الْقُنُوتِ فِي الْوَتْرِ هَلْ فِيهِ شَيْ‏ءٌ مُوَقَّتٌ يُتَّبَعُ وَ يُقَالُ فَقَالَ لَا أَثْنِ عَلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ صَلِّ عَلَى النَّبِيِّ ص وَ اسْتَغْفِرْ لِذَنْبِكَ الْعَظِيمِ ثُمَّ قَالَ كُلُّ ذَنْبٍ عَظِيمٌ.(تهذيب الأحكام (تحقيق خرسان)، ج‏۲، ص۱۳۱،ح۲۷۰)

[128] . سَعْدٌ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ عَنْ أَبِيهِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْمُغِيرَةِ قَالَ حَدَّثَنِي أَبُو الْقَاسِمِ مُعَاوِيَةُ عَنْ أَبِي بَكْرِ بْنِ أَبِي سَمَّاكٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ‏ لِي‏ فِي‏ قُنُوتِ‏ الْوَتْرِ اللَّهُمَّ اغْفِرْ لَنَا وَ ارْحَمْنَا وَ عَافِنَا وَ اعْفُ عَنَّا فِي الدُّنْيَا وَ الْآخِرَةِ وَ قَالَ يُجْزِي مِنَ الْقُنُوتِ ثَلَاثُ تَسْبِيحَاتٍ. (تهذيب الأحكام (تحقيق خرسان) ،ج‏۲،ص۹۲،ح۱۱۰ ،باب۸)

[129] . توضيح المسائل ، ص: ۲۴۳،م۱۰۷۵.

[130] .   مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنْ فَضَالَةَ عَنْ جَمِيلِ بْنِ دَرَّاجٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ وَ زُرَارَةَ بْنِ أَعْيَنَ قَالا سَأَلْنَا أَبَا جَعْفَرٍ ع عَنِ الرَّجُلِ يَنْسَى الْقُنُوتَ حَتَّى يَرْكَعَ قَالَ يَقْنُتُ بَعْدَ الرُّكُوعِ فَإِنْ لَمْ يَذْكُرْ فَلَا شَيْ‏ءَ عَلَيْهِ. (وسائل الشيعة ؛ ج‏۶ ؛ ص۲۸۷،ح۷۹۸۹،باب۱۸ بَابُ اسْتِحْبَابِ قَضَاءِ الْقُنُوتِ )

[131] .  وَ عَنْهُ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِيسَى عَنْ حَرِيزٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ‏ الْقُنُوتِ‏ يَنْسَاهُ‏ الرَّجُلُ فَقَالَ يَقْنُتُ بَعْدَ مَا يَرْكَعُ فَإِنْ لَمْ يَذْكُرْ حَتَّى يَنْصَرِفَ فَلَا شَيْ‏ءَ عَلَيْهِ.(همان،ح۷۹۹۰).

[132] . وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ فَضَّالٍ عَنْ عُبَيْدِ بْنِ زُرَارَةَ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع الرَّجُلُ ذَكَرَ أَنَّهُ لَمْ يَقْنُتْ حَتَّى رَكَعَ قَالَ فَقَالَ يَقْنُتُ إِذَا رَفَعَ رَأْسَهُ.(همان،ح۷۹۹۱).

[133] . عَلِيُّ بْنُ جَعْفَرٍ فِي كِتَابِهِ عَنْ أَخِيهِ قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ رَجُلٍ نَسِيَ الْقُنُوتَ حَتَّى رَكَعَ مَا حَالُهُ قَالَ تَمَّتْ صَلَاتُهُ وَ لَا شَيْ‏ءَ عَلَيْه‏(همان،ح۷۹۹۴).

[134] . وَ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنْ فَضَالَةَ عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الرَّجُلِ يَنْسَى الْقُنُوتَ حَتَّى يَرْكَعَ أَ يَقْنُتُ قَالَ لَا.(همان،ح۷۹۹۲).

[135] . مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ عَمَّارٍ أَنَّهُ سَأَلَ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الْقُنُوتِ فِي الْوَتْرِ قَالَ قَبْلَ الرُّكُوعِ قَالَ فَإِنْ نَسِيتُ أَقْنُتُ إِذَا رَفَعْتُ رَأْسِي فَقَالَ لَا.(همان،ح۷۹۹۳).

[136] . وسائل الشیعه،ج۶،ص۲۸۷.

[137] . وَ سَأَلَ مُعَاوِيَةُ بْنُ عَمَّارٍ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع- عَنِ الْقُنُوتِ فِي الْوَتْرِ قَالَ قَبْلَ الرُّكُوعِ قَالَ فَإِنْ‏ نَسِيتُ‏ أَقْنُتُ‏ إِذَا رَفَعْتُ رَأْسِي فَقَالَ لَا. (من لا يحضره الفقيه ، ج‏۱،ص۴۹۳،ح۱۴۱۸). 

[138] . من لا يحضره الفقيه – ترجمه؛ ج‌۲، ص: ۱۹۴،ح۱۴۱۸.

[139] .  مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ خَالِدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ فَضَّالٍ عَنْ عَمْرِو بْنِ سَعِيدٍ عَنْ مُصَدِّقِ بْنِ صَدَقَةَ عَنْ عَمَّارٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع‏ عَنِ الرَّجُلِ يَنْسَى الْقُنُوتَ فِي الْوَتْرِ أَوْ غَيْرِ الْوَتْرِ قَالَ لَيْسَ عَلَيْهِ شَيْ‏ءٌ وَ قَالَ إِنْ ذَكَرَهُ وَ قَدْ أَهْوَى إِلَى الرُّكُوعِ قَبْلَ أَنْ يَضَعَ يَدَيْهِ عَلَى الرُّكْبَتَيْنِ فَلْيَرْجِعْ قَائِماً وَ لْيَقْنُتْ ثُمَّ يَرْكَعُ وَ إِنْ وَضَعَ يَدَيْهِ عَلَى الرُّكْبَتَيْنِ فَلْيَمْضِ فِي صَلَاتِهِ وَ لَيْسَ عَلَيْهِ شَيْ‏ءٌ.(تهذيب الأحكام (تحقيق خرسان) ؛ ج‏۲؛ ص۱۳۱،ح۲۷۵).

[140] . اجوبه ،ص۹۹،س۴۸۸.

[141] . توضيح المسائل (محشى – امام خمينى)؛ ج‌۱، ص: ۶۰۴،م۹۲۲.

[142] . توضيح المسائل (محشى – امام خمينى)؛ ج‌۱، ص:۶۲۱،م۱۱۳۵

[143] . أَحْمَدُ بْنُ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ عَلِيِّ بْنِ أَسْبَاطٍ عَنْ عَمِّهِ يَعْقُوبَ بْنِ سَالِمٍ‏ أَنَّهُ سَأَلَ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع- عَنِ الرَّجُلِ يَقُومُ مِنْ آخِرِ اللَّيْلِ فَيَرْفَعُ صَوْتَهُ بِالْقُرْآنِ فَقَالَ يَنْبَغِي لِلرَّجُلِ إِذَا صَلَّى فِي اللَّيْلِ أَنْ يُسْمِعَ أَهْلَهُ لِكَيْ يَقُومَ الْقَائِمُ وَ يَتَحَرَّكَ الْمُتَحَرِّكُ. (تهذيب الأحكام (تحقيق خرسان) ؛ ج‏۲ ؛ ص۱۲۴،ح۴۷۲)

[144] . مَا رَوَاهُ- مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَيْنِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ فَضَّالٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: السُّنَّةُ فِي‏ صَلَاةِ النَّهَارِ بِالْإِخْفَاتِ وَ السُّنَّةُ فِي صَلَاةِ اللَّيْلِ بِالْإِجْهَارِ.(تهذيب الأحكام (تحقيق خرسان) ،ج‏۲،ص۲۸۹،ح۱۷،باب۱۵ كيفية الصلاة …).

[145] . أَبِي ره قَالَ حَدَّثَنِي مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ  مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ أَبِي جَعْفَرِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ سَعِيدٍ الْبَجَلِيِّ ابْنِ أَخِي صَفْوَانَ بْنِ يَحْيَى عَنْ عَلِيِّ بْنِ أَسْبَاطٍ عَنْ سَيْفِ بْنِ عَمِيرَةَ عَنْ أَبِي الصَّبَّاحِ بْنِ نُعَيْمٍ الْعَائِذِيِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ ع‏ مَنْ سَبَّحَ تَسْبِيحَ‏ الزَّهْرَاءِ ع ثُمَّ اسْتَغْفَرَ غُفِرَ لَهُ وَ هِيَ مِائَةٌ بِاللِّسَانِ وَ أَلْفٌ فِي الْمِيزَانِ وَ تَطْرُدُ الشَّيْطَانَ وَ تُرْضِي الرَّحْمَنَ. (ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، ابن بابويه،ص ۱۶۳ وترجمه حسن زاده ؛ ص۳۷۵)