اشاعه فحشاء و جنگ نرم

إِنَّ الَّذِينَ يُحِبُّونَ أَنْ تَشِيعَ الْفاحِشَةُ فِي الَّذِينَ آمَنُوا لَهُمْ عَذابٌ أَلِيمٌ فِي الدُّنْيا وَ الْآخِرَةِ وَ اللَّهُ يَعْلَمُ وَ أَنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ ( نور:19)

ترجمه:

كسانى كه دوست دارند زشتيها در ميان مردم با ايمان شيوع يابد عذاب دردناكى براى آنها در دنيا و آخرت است، و خداوند مى‏داند و شما نمى‏دانيد.

تفسير:

اشاعه فحشاء ممنوع است

باز در اين آيات سخن از” داستان افك” و عواقب شوم و دردناك شايعه‏ سازى                        تفسير نمونه، ج‏14، ص: 402

و اتهام ناموسى نسبت به افراد پاك است، چرا كه اين مساله بقدرى مهم است كه قرآن لازم مى‏بيند چند بار از طرق گوناگون و مؤثر اين مساله را تحليل كند، و چنان محكم كارى نمايد كه در آينده چنين صحنه‏اى در جامعه مسلمين تكرار نشود.

نخست مى‏گويد:” خداوند شما را اندرز مى‏دهد كه مانند اين عمل را هرگز تكرار نكنيد اگر ايمان (به خدا و روز جزا) داريد” (يَعِظُكُمُ اللَّهُ أَنْ تَعُودُوا لِمِثْلِهِ) «1».

يعنى اين نشانه ايمان است كه انسان به سراغ اين گناهان عظيم نرود، و اگر مرتكب شد يا نشانه بى ايمانى است و يا ضعف ايمان، در حقيقت جمله مزبور يكى از اركان توبه را ترسيم مى‏كند، چرا كه تنها پشيمانى از گذشته كافى نيست بايد نسبت به عدم تكرار گناه در آينده نيز تصميم گرفت، تا توبه‏اى جامع الاطراف باشد.

و بعد براى تاكيد بيشتر كه توجه داشته باشند اين سخنان، سخنان عادى معمولى نيست، بلكه اين خداوند عليم و حكيم است كه در مقام تبيين بر آمده و حقايق سرنوشت‏سازى را روشن مى‏سازد، مى‏گويد:” خداوند آيات را براى شما تبيين مى‏كند و خداوند آگاه و حكيم است” (وَ يُبَيِّنُ اللَّهُ لَكُمُ الْآياتِ وَ اللَّهُ عَلِيمٌ حَكِيمٌ).

به مقتضاى علم و آگاهيش از تمام جزئيات اعمال شما با خبر است، و به مقتضاى حكمتش دستورات لازم را مى‏دهد.

__________________________________________________

(1) اين جمله در واقع كلمه‏اى در تقدير دارد و آن، كلمه” لا” است (يعظكم اللَّه ان لا تعودوا لمثله ابدا) و اگر نخواهيم تقدير بگيريم جمله” يعظكم” بايد به معنى” ينهاكم” باشد يعنى خداوند شما را از بازگشت به اينگونه كار باز مى‏دارد. […..]

تفسير نمونه، ج‏14، ص: 403

يا به تعبير ديگر به مقتضاى علمش از نيازهاى شما و عوامل خير و شرتان آگاه است، و به مقتضاى حكمتش دستورات و احكامش را با آن هماهنگ مى‏سازد.

باز براى محكم كارى، سخن را از شكل يك حادثه شخصى به صورت بيان يك قانون كلى و جامع تغيير داده و مى‏گويد:” كسانى كه دوست مى‏دارند زشتيها و گناهان قبيح در ميان افراد با ايمان اشاعه يابد عذاب دردناكى در دنيا و آخرت دارند (إِنَّ الَّذِينَ يُحِبُّونَ أَنْ تَشِيعَ الْفاحِشَةُ فِي الَّذِينَ آمَنُوا لَهُمْ عَذابٌ أَلِيمٌ فِي الدُّنْيا وَ الْآخِرَةِ).

قابل توجه اينكه نمى‏گويد كسانى كه اشاعه فحشاء دهند، بلكه مى‏گويد” دوست دارند كه چنين كارى را انجام دهند” و اين نهايت تاكيد در اين زمينه است.

1- اشاعه فحشاء چيست؟

از آنجا كه انسان يك موجود اجتماعى است، جامعه بزرگى كه در آن زندگى مى‏كند از يك نظر همچون خانه او است، و حريم آن همچون حريم خانه او محسوب مى‏شود، پاكى جامعه به پاكى او كمك مى‏كند و آلودگى آن به آلودگيش.

روى همين اصل در اسلام با هر كارى كه جو جامعه را مسموم يا آلوده كند شديدا مبارزه شده است.

غیبت.اگر مى‏بينيم در اسلام با غيبت شديدا مبارزه شده يكى از فلسفه‏هايش اين است كه غيبت، عيوب پنهانى را آشكار مى‏سازد و حرمت جامعه را جريحه دار مى‏كند.

عیب جویی.اگر مى‏بينيم دستور عيب‏پوشى داده شده يك دليلش همين است كه گناه جنبه عمومى و همگانى پيدا نكند.

گناه آشکار.اگر مى‏بينيم گناه آشكار اهميتش بيش از گناه مستور و پنهان است تا آنجا كه در روايتى از امام على بن موسى الرضا ع مى‏خوانيم:

المذيع بالسيئة مخذول و المستتر بالسيئة مغفور له:

” آن كس كه گناه را نشر دهد مخذول و مطرود است و آن كس كه گناه را پنهان مى‏دارد مشمول آمرزش الهى است” «2».

__________________________________________________

(1) اين جمله همانگونه كه نظير آن را در چند آيه قبل داشتيم محذوفى دارد و تقديرش چنين است:” لو لا فضل اللَّه عليكم … لمسكم فيما افضتم فيه عذاب عظيم).

(2) اصول كافى جلد 2 باب ستر الذنوب،

تفسير نمونه، ج‏14، ص: 406

و اگر مى‏بينيم در آيات فوق موضوع اشاعه فحشاء با لحنى بسيار شديد و فوق- العاده كوبنده محكوم شده نيز دليلش همين است.

اصولا گناه همانند آتش است، هنگامى كه در نقطه‏اى از جامعه اين آتش روشن شود بايد سعى و تلاش كرد كه آتش خاموش، يا حد اقل محاصره گردد، اما اگر به آتش دامن زنيم و آن را از نقطه‏اى به نقطه ديگر ببريم، حريق همه جا را فرا خواهد گرفت و كسى قادر بر كنترل آن نخواهد بود.

از اين گذشته عظمت گناه در نظر عامه مردم و حفظ ظاهر جامعه از آلودگيها خود سد بزرگى در برابر فساد است، اشاعه فحشاء و نشر گناه و تجاهر به فسق اين سد را مى‏شكند، گناه را كوچك مى‏كند، و آلودگى به آن را ساده مى‏نمايد.

در حديثى از پيامبر اسلام ص مى‏خوانيم: من اذاع فاحشة كان كمبتدئها:

” كسى كه كار زشتى را نشر دهد همانند كسى است كه آن را در آغاز انجام داده” «1».

در حديث ديگرى از امام موسى بن جعفر ع مى‏خوانيم كه مردى خدمتش آمد و عرض كرد: فدايت شوم از يكى از برادران دينى كارى نقل كردند كه من آن را ناخوش داشتم، از خودش پرسيدم انكار كرد در حالى كه جمعى از افراد موثق اين مطلب را از او نقل كرده‏اند، امام فرمود:

كذب سمعك و بصرك عن اخيك و ان شهد عندك خمسون قسامة و قال لك قول فصدقه و كذبهم، و لا تذيعن عليه شيئا تشينه به و تهدم به مروته، فتكون من الذين قال اللَّه عز و جل إِنَّ الَّذِينَ يُحِبُّونَ أَنْ تَشِيعَ الْفاحِشَةُ فِي الَّذِينَ آمَنُوا لَهُمْ عَذابٌ أَلِيمٌ فِي الدُّنْيا وَ الْآخِرَةِ:

” گوش و چشم خود را در مقابل برادر مسلمانت تكذيب كن، حتى اگر پنجاه نفر سوگند خورند كه او كارى كرده و او بگويد نكرده‏ام از او بپذير و از آنها نپذير، هرگز چيزى كه مايه عيب و ننگ او است و شخصيتش را

__________________________________________________

(1) اصول كافى جلد 2 باب التعيير.

تفسير نمونه، ج‏14، ص: 407

از ميان مى‏برد در جامعه پخش مكن كه از آنها خواهى بود كه خداوند درباره آنها فرموده:” كسانى كه دوست مى‏دارند زشتيها در ميان مؤمنان پخش شود عذاب دردناكى در دنيا و آخرت دارند” «1» و «2».

ذكر اين نكته نيز لازم است كه” اشاعه فحشاء” اشكال مختلفى دارد:

گاه به اين مى‏شود كه دروغ و تهمتى را دامن بزند و براى اين و آن بازگو كند.

گاه به اين است كه مراكزى كه موجب فساد و نشر فحشاء است به وجود آورد.

گاه به اين است كه وسائل معصيت در اختيار مردم بگذارند و يا آنها را به گناه تشويق كنند و بالآخره گاه به اين حاصل مى‏شود كه پرده حيا را بدرند و مرتكب گناه در ملاء عام شوند، همه اينها مصداق” اشاعه فحشاء” است چرا كه مفهوم اين كلمه، وسيع و گسترده مى‏باشد (دقت كنيد).

2- بلاى شايعه‏سازى

جعل و پخش شايعات دروغين و نگران كننده يكى از مهمترين شاخه‏هاى جنگ روانى توطئه‏گران است.

هنگامى كه دشمن قادر نيست از طريق رويارويى صدمه‏اى وارد كند دست به پخش شايعات مى‏زند، و از اين طريق افكار عمومى را نگران و به خود مشغول ساخته و از مسائل ضرورى و حساس منحرف مى‏كند.

شايعه‏سازى يكى از سلاحهاى مخرب براى جريحه‏دار ساختن حيثيت

__________________________________________________

(1) كتاب ثواب الاعمال طبق نقل تفسير نور الثقلين جلد 2 صفحه 582.

(2) البته اين مسئله استثناهايى دارد از جمله موضوع شهادت در دادگاه و يا مواردى كه براى نهى از منكر هيچ راهى جز پرده برداشتن از روى زشتكارى يك نفر وجود ندارد مى‏باشد.

تفسير نمونه، ج‏14، ص: 408

نيكان و پاكان و پراكنده ساختن مردم از اطراف آنها است.

در آيات مورد بحث- طبق شان نزولهاى معروف- منافقين براى لكه‏دار ساختن حيثيت پيامبر خدا و متزلزل ساختن وجاهت عمومى او دست به جعل نا جوانمردانه ترين شايعات و پخش آن زدند و پاكى بعضى از همسران پيامبر بزرگ اسلام را- با استفاده از يك فرصت مناسب- زير سؤال كشيدند، و براى مدتى نسبتا طولانى چنان افكار مسلمانان را مشوب و ناراحت كردند كه مؤمنان ثابت قدم و راستين همچون مار گزيده به خود مى‏پيچيدند تا اينكه وحى الهى به يارى آنان آمد و چنان گوشمال شديدى به منافقان شايعه‏ساز داد كه درس عبرتى براى همگان شد.

گر چه در جامعه‏هايى كه خفقان سياسى وجود دارد نشر شايعات يك نوع مبارزه محسوب مى‏شود، ولى انگيزه‏هاى ديگرى همچون انتقام‏جويى، تصفيه حسابهاى خصوصى، تخريب اعتماد عمومى، لكه‏دار ساختن شخصيت افراد بزرگ و منحرف ساختن افكار از مسائل اساسى نيز عوامل پخش شايعات محسوب مى‏باشد.

اين كافى نيست كه ما بدانيم چه انگيزه‏اى سبب شايعه‏سازى است، مهم آن است كه جامعه را از اينكه آلت دست شايعه‏سازان گردد و به نشر آن كمك كند و با دست خود وسيله نابودى خويش را فراهم سازد بر حذر داريم، و به مردم توجه دهيم كه بايد هر شايعه را همانجا كه مى‏شنويم دفن كنيم و گر نه دشمن را خوشحال و پيروز ساخته‏ايم، بعلاوه مشمول عذاب اليم دنيا و آخرت كه در آيات فوق به آن اشاره شده خواهيم بود.

کشتن فرزندپیامبر درکربلا ازبزرگرترین گناهان روی زمین است. کشتن بی گناه،بستن آب،اسب تاختن بربدن ها،اسارت اهل بیت،

3- كوچك شمردن گناه-

در آيات فوق از مسائلى كه مورد نكوهش قرار گرفته اين بود كه شما گناهى همچون نشر بهتان و تهمت را مرتكب مى‏شويد و در عين حال آن را كوچك مى‏شمريد.                        تفسير نمونه، ج‏14، ص: 409

به راستى كوچك شمردن گناه خود يكى از خطاها است، كسى كه گناهى مى‏كند و آن را بزرگ مى‏شمرد و از كار خود ناراحت است در مقام توبه و جبران بر مى‏آيد، اما آن كس كه آن را كوچك مى‏شمرد و اهميتى براى آن قائل نيست و حتى گاه مى‏گويد:” خوشا به حال من اگر گناه من همين باشد”! چنين كسى در مسير خطرناكى قرار گرفته، و هم چنان به گناه خود ادامه مى‏دهد.

به همين دليل در حديثى از امير مؤمنان على ع مى‏خوانيم: اشد الذنوب ما استهان به صاحبه:” شديدترين گناهان گناهى است كه صاحبش آن را سبك بشمارد” «1».

__________________________________________________

(1) نهج البلاغه كلمات قصار شماره 348.