امام حسین در قرآن

چكيده در اين مقاله آياتى كه در شأن و منزلت امام حسين(ع) نازل شده، جمع‏آورى و باروايات امامان معصوم(ع) مستند گشته است. آيات به دو دسته تقسيم مى‏شوند، يك‏دسته از آيات قرآن، در شأن ائمه اطهار و حضرت ابا عبداللَّه الحسين(ع) نازل شده ودسته ديگر بر امام حسين(ع) و واقعه عاشورا تطبيق داده شده است.

امام حسین در فرآن مجله پیام ش 18

چكيده

در اين مقاله آياتى كه در شأن و منزلت امام حسين(ع) نازل شده، جمع‏آورى و باروايات امامان معصوم(ع) مستند گشته است. آيات به دو دسته تقسيم مى‏شوند، يك‏دسته از آيات قرآن، در شأن ائمه اطهار و حضرت ابا عبداللَّه الحسين(ع) نازل شده ودسته ديگر بر امام حسين(ع) و واقعه عاشورا تطبيق داده شده است.

كليدواژه‏ها: قرآن، امام حسين(ع)، شأن نزول.

مقدمه

انّ الحسين مصباح الهدى و سفينة النجاة

امام حسين(ع) با تقديم تمام هستى خود و قربانى بهترين عزيزانش در راه دوست،چراغ پرفروغ هدايت و كشتى نجات بشريت شد، و خداوند به او عظمتى بخشيد كه به‏كسى اعطاء نكرد، تا آنجا كه تربت پاكش را شفاى دلها و بيمارى‏ها قرار داد.

نگارنده اين سطور بر آن شد به كنكاش در آيات قرآن بپردازد و آياتى را كه به شأن ومنزلت امام حسين(ع) در ارتباط است با استناد به روايات معصومين(ع) شناسايى كند.آنچه در پيش رو در اين مقاله مى‏بينيد، مجموعه‏اى از اين آيات است كه يا در شأن امامان‏معصوم و اباعبداللَّه الحسين(ع) نازل شده و يا بر آن حضرت تطبيق مى‏كند.

1. قُل لاَ أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْراً إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَى. )شورى:23)

بگو: من هيچ پاداشى بر رسالتم درخواست نمى‏كنم جز دوست داشتن نزديكانم[اهل‏بيتم].

از آياتى كه عظمت مقام امام حسين(ع) از آن استفاده مى‏شود اين آيه شريفه است. كه‏طبق نقل روايات بسيارى از شيعه و اهل سنت در مورد اهل بيت(ع) نازل شده است. مثلا ازطرق اهل سنت، احمد بن حنبل، ابن منذر، ابن ابى حاتم، طبرانى، ابن مردويه و گروهى‏ديگر از علماء اهل سنت از ابن عباس روايت كرده‏اند:

»آنگاه كه آيه: قل لا اسئلكم…« نازل شد، گفتند: اى پيامبر خدا، اين خويشان )قربى( تو كه‏مودت و دوستى آنان بر ما واجب گرديده كيانند؟ آن حضرت فرمود: على و فاطمه و دو پسرآنها ]حسن و حسين[« [فقال: على و فاطمة و ابناها.]

2. إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيراً. )احزاب:33)

خداوند فقط مى‏خواهد پليدى و گناه را از شما اهل بيت دور كند و كاملا شما را پاك سازد.

آيه ديگرى كه بر عصمت و جلالت شأن اباعبداللَّه الحسين(ع) دلالت مى‏كند، آيه تطهيراست. كلمه »انّما«در آيه شريفه انحصار خواست خدا را مى‏رساند، و مى‏فهماند كه خداوندخواسته رجس و پليدى را تنها از اهل بيت دور كند و آنان را تطهير نمايد و به آنها عصمت‏دهد. [تفسير الميزان، ترجمه موسوى همدانى،]  سئوال: مراد از »اهل البيت« كيست؟

علامه طباطبايى در پاسخ به اين سؤال مى‏فرمايد: »كلمه اهل البيت در عرف قرآن كريم‏اسم خاص است كه هر جا ذكر شود، مراد پنج تن هستند، يعنى: رسول خدا(ص)، على،فاطمه و حسن و حسين(ع) و بر هيچ كس ديگر اطلاق نمى‏شود، هر چند كه از خويشان آن‏حضرت باشند. و بردن انواع پليدى‏ها و رذايل، با عصمت الهى منطبق مى‏شود و آيه شريفه‏يكى از ادله عصمت اهل بيت به شمار مى‏آيد. [همان، ص 467 – 466.]

بيش از هفتاد روايت از طرق اهل سنت و شيعه در شأن نزول آيه وارد شده كه مراد از»اهل البيت« در آيه شريفه، پنج تن آل عبا مى‏باشند. [ر.ك: تفسير الميزان، ج 16، ص 477 – 465.]

به سه روايت اشاره مى‏كنيم:

عايشه مى‏گويد: پيامبر(ص) بامدادى در حالى كه عبايى از بُرد يمانى بر دوش داشت،بيرون آمد. پس حسن آمد پيامبر او را داخل برد نمود. پس حسين آمد و داخل برد شد، پس‏فاطمه آمد و پيامبر(ص) او را داخل برد كرد. پس على(ع) آمد و او را نيز داخل برد كرد،آنگاه گفت: »إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيراً.« [پرتوى از عظمت حسين(ع)، آيةاللَّه صافى،]

ام سلمه مى‏گويد: پيامبر(ص) به فاطمه فرمود: همسر و پسرانت را نزد من بياور. فاطمه‏آنان را حاضر كرد، رسول خدا(ص) كساء فدكى را بر آنان پوشاند و دستش را برايشان‏گذاشت و فرمود: »اللهم اِنّ هولاء آل محمدٍ فاجعل صَلواتِكَ و بَركاتِكَ على آل مُحمَّدٍ اِنَّكَ حميدٌمجيدٌ؛ خدايا اينان آل محمد هستند، پس درود و بركات خود را بر آل محمد قرار بده، به‏درستى كه تو حميد مجيدى.«

ام سلمه مى‏گويد: من كساء را بلند كردم تا بر آنها داخل شوم، پيامبر(ص) آن را نگاه‏داشت و فرمود: »اِنّكَ عَلى خيرٍ؛ تو بر خير هستى [اما جزو آل محمد نيستى].« [همان، به نقل از: ذخائر العقبى، ص 24؛ العمدة، ص 25. روايات ديگر از ام سلمه و… را مى‏توانيد در تفسيرالميزان]

در روايت ديگر آمده است كه پيامبر(ص) دستش را از كساء بيرون آورد و اشاره به‏آسمان كرد و گفت: »اَللّهم هولاءِ اهلُ بَيتى، و حامَّتى اَى خاصَّتى فَاذهَب عَنهُم الرِّجسَ و طَهِّرهُم‏تَطهيراً؛ [همان.]  خدايا اينان اهل بيت و خاصّان من هستند، پس رجس و پليدى را از اينان دور كن وپاكيزه‏شان گردان.«

3. فَمَنْ حَاجَّكَ فِيهِ مِن بَعْدِمَا جَاءَكَ مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعَالَوْا نَدْعُ أَبْنَاءَنَا وَأَبْنَاءَكُمْ وَنِسَاءَنَا وَنِسَاءَكُمْ‏وَأَنْفُسَنَا وَأَنْفُسَكُمْ ثُمَّ نَبْتَهِل فَنَجْعَلْ لَعْنَةَ اللّهِ عَلَى الْكَاذِبِينَ. )آل عمران: 61)

هرگاه بعد از علم و دانشى كه )درباره مسيح( به تو رسيده، )باز( كسانى با تو به محاجّه و ستيزبرخيزند، به آنها بگو: »بياييد ما فرزندان خود را دعوت مى‏كنيم، شما هم فرزندان خود را؛ مازنان خويش را دعوت نماييم، شما هم زنان خود را؛ ما از نفوس خود دعوت كنيم، شما هم ازنفوس خود، آنگاه مباهله كنيم؛ و لعنت خدا را بر دروغگويان قرار دهيم.

آيه مباهله به اتفاق مسلمانان بر فضيلت و مقام سيد الشهداء دلالت مى‏كند. در اين آيه‏خداوند به پيامبرش دستور مى‏دهد كه هرگاه پس از استدلالات روشن، كسى درباره عيسى‏با تو گفتگو كند، و به جدال برخيزد، به او پيشنهاد مباهله ]= نفرين و دعا [كن تا خداونددروغگو را رسوا سازد. [ر.ك: تفسير نمونه، ج 2، ص 440 – 438.]

بر اين اساس رسول خدا(ص) با مسيحى‏هاى نجران قرار مباهله گذاشتند.

آيه مباهله در حق اهل بيت پيامبر(ص) نازل شده و آن حضرت تنها كسانى را كه همراه‏خود به ميعادگاه برد فرزندانش حسن و حسين و دخترش فاطمه(س) به همراه على(ع) بودند.بنابراين مراد از »ابناءنا« در آيه شريفه منحصر به امام حسن و امام حسين(ع) و »نساءنا«فاطمه زهرا(س) و »انفسنا« على(ع) مى‏باشد و روايات دالّ بر اين مطلب به حدّ تواتر نقل‏شده است. [ر.ك: نمونه، ج 2، ص 442 – 440.]

امام موسى بن جعفر(ع) پس از قرائت آيه شريفه فرمود:

»… فَكانَ تَأويلُ ابناءنا الحسن و الحسين و نساءنا فاطمة و انفسنا على بن ابى‏طالب(ع)« [تفسير برهان، ج1، ص 286.] يعنى؛ پس تأويلِ پسران ما، ]امام[ حسن(ع) و ]امام[ حسين(ع) و زنان ما، فاطمه(س) ونفوس ما، على(ع) مى‏باشد.

شركت على، فاطمه، حسن و حسين(ع)، در مباهله به امر خداوند، دليل بر عظمت مقام‏اين چهار نور مقدس دارد، كه شايسته‏ترين و گرامى‏ترين خلق خدا نزد پيامبر(ص) بودند.

اين از فضايل بزرگ امام حسين(ع) است كه در چنين مراسم با اهميت و تاريخى بزرگى‏همكار و همراه پيامبر خدا(ص) شود و از ميان تمام خلق، او و برادر و پدر و مادرش‏انتخاب شوند. [ر.ك: الميزان، مترجم، ج 3، ص 354 و پرتوى از عظمت حسين(ع)؛ تفسير نمونه، ج 2، ص 443.]

مسيحيان در روز ميعاد همين كه ديدند پيامبر خدا(ص) فرزندش حسين را در آغوش‏دارد و دست حسن را گرفته و على و فاطمه همراه او هستند، سخت به وحشت افتادند و ازمباهله صرف نظر كردند و حاضر به مصالحه و پرداخت جزيه شدند. [ر.ك: تفسير نمونه، ج 2، ص 439.]

4. فَتَلَقَّى آدَمُ مِنْ رَبِّهِ كَلِمَاتٍ. )بقره: 37)

در روايات متعددى از طرق اهل بيت(ع) وارد شده كه مقصود از »كلمات« تعليم اسماءبهترين مخلوقات خدا يعنى محمد، على، فاطمه، حسن و حسين(ع) بوده است.

و حضرت آدم(ع) با توسّل به اين كلمات از درگاه خداوند تقاضاى بخشش نمود وخداوند او را بخشيد از جمله اين روايت است:

هنگامى كه آدم، ساق عرش و نامهاى پيامبر و ائمه(ع) را ديد، پس جبرئيل بدو تلقين كرد و اوگفت: يا حميد بحق محمد، يا على بحق على، يا فاطر بحقّ فاطمه، يا محسن بحق الحسن و الحسين‏و منك الاحسان. پس چون امام حسين(ع) را ياد كرد اشكهايش جارى شد و قلبش فروتن‏گشت و گفت: اى برادرم جبرئيل! چه مى‏شود كه با ياد پنجمين فرد، قلبم مى‏شكند و اشكم‏جارى مى‏شود؟ جبرئيل گفت: اين فرزند تو به مصيبتى دچار مى‏شود كه تمام مصيبت‏ها درمقابل آن كوچك است. آدم پرسيد: برادرم، آن )مصيبت( چيست؟ گفت: تشنه و بى‏كس وتنها كشته مى‏شود و او را يار و ياورى نيست. و اى آدم! كاش او را مى‏ديدى كه مى‏گويد: آه ازتشنگى آه از كمى يار و ياور! تا آن كه عطش بين او و آسمان چون دود جدايى مى‏اندازد. در آن‏هنگام هيچ كس پاسخى به وى نمى‏دهد جز آنكه شمشير بر او مى‏كشند و مى‏خواهند مرگ‏به كام او ريزند. بعد از آن همچون گوسفند از پشت، سر از پيكرش جدا مى‏سازند و دشمنانش‏به چپاول زاد و راحله او مى‏پردازند، و سرانجام سر او و يارانش را در شهرها مى‏گردانند. درحالى كه بانوان )حرم( را نيز با خود )به اسارت( دارند. اين چنين در علم خداى يگانه منان‏گذشته است. پس آدم و جبرئيل )عليهما السلام( همچون مادر فرزند مرده، )بر اين مصيبت‏عظمى( گريستند. [روى فى تفسير قوله تعالى: »فتلقى آدم من ربه كلمات« انه راى ساق العرش و اسماء النبى و الائمة عليهم السلام،فلقنه جبرئيل عليه السلام. قال يا حميد بحق محمد، يا عالى بحق على، يا فاطر بحق فاطمه، يا محسن بحق الحسن‏و الحسين و منك الاحسان، فلما ذكر الحسين(ع) سألت دموعه و انخشع قلبه، و قال: يا اخى جبرئيل فى ذكرالخامس ينكسر قلبى و تسيل عبرتى؟ قال جبرئيل: ولدك هذا يصاب بمصيبة تصغر عنده المصائب فقال: يا اخى‏و ماهى؟ قال: يقتل عطشاناً غريباً وحيداً فريداً ليس له ناصر و لا معين، و لو تراه يا ادم و هو يقول: واعطشاه! واقلةناصراه حتى يحول العطش بينه و بين السماء كالدخان، فلم يجبه احد الا بالسيوف وشرب الحتوف، فيذبح ذبح‏الشاة من تفاه، و ينهب رحله اعداؤه و تشهر رؤوسهم هو و انصاره فى البلدان، و معهم النّسوان، كذلك سبق فى‏علم الواحد المنّان، فبكى آدم و جبرئيل(ع) بكاء الثكلى.]

5. وَإِذِ ابْتَلَى إِبْرَاهِيمَ رَبُّهُ بِكَلِمَاتٍ فَأَتَمَّهُنَّ )بقره: 124)

و آن هنگام كه ابراهيم(ع) را پروردگارش به كلماتى آزمود پس آنها را به پايان رساند.

از امام صادق(ع) سئوال شد مقصود از اين كلمات چيست؟ فرمود: آنها كلماتى بودند كه‏آدم(ع) از پروردگارش فرا گرفت و به واسطه آن‏ها توبه او پذيرفته شد و آن كلمات اينها بود.

يا رَبّ اسأَلُك بِحَقِّ مُحمّدٍ وَ علىٍّ وَ فاطِمَةَ وَالحَسنِ وَالحُسين اِلّا تُبت عَلىّ، فَتابَ اللَّهُ عَليه اِنَّه‏هُو التَّوابُ الرَّحيمِ.

پروردگارا! تو را به حق محمد و على و فاطمه و حسن و حسين مى‏خوانم كه بر من ببخشايى.پس خداوند او را بخشيد كه او توبه‏پذير و بخشنده است.

آنگاه سئوال شد، يابن رسول اللَّه »فاتمهن« چيست؟ فرمود: »يعنى اَتَمَّهُنَّ اِلى القائِم(ع)اثْنى عَشَر اِماماً تِسعَة مِن وُلدِ الحُسَين(ع)« يعنى آن كلمات را به قائم(ع) به پايان رساند، وآنان دوازده امام مى‏باشند كه نه نفر آنان از نسل حسين(ع) هستند. [عوالم العلوم و المعارف و الاحوال من الايات و الاخبار و الاحوال، عبداللَّه بحرانى اصفهانى، زير نظر سيد محمدباقر ابطحى اصفهانى]

6. إِنَّ اللّهَ اصْطَفَى آدَمَ وَنُوحاً وَآلَ إِبْرَاهِيمَ وَآلَ عِمْرَانَ عَلَى الْعَالَمِينَ )آل عمران: 33)

به حقيقت، خداوند آدم و نوح و خاندان ابراهيم و آل عمران را بر جهانيان برگزيده است.

در روايات متعددى از اهل بيت رسيده كه به اين آيه شريفه بر عصمت انبياء و امامان(ع)استدلال شده است، زيرا هرگز خداوند: افراد گنهكار و آلوده به شرك و كفر و فسق را برنمى‏گزيند. [تفسير نمونه، ج 2، ص 390.]  و امام حسين(ع) بر منزلت و مقام خود به اين آيه استدلال كرده است.

در روز عاشورا محمدبن اشعث )از فرماندهان لشكر عمر سعد( به امام حسين(ع) گفت:اى حسين پسر فاطمه! كدام منزلت و برترى از پيامبر خدا(ص) در شماست كه در ديگرى‏وجود ندارد؟ امام(ع) آيه ان اللَّه اصطفى آدم… را قرائت كرد و فرمود: به خدا قسم، پيامبراكرم(ص) از خاندان ابراهيم(ع) و عترت هدايتگر از خاندان پيامبر اكرم(ص) مى‏باشند. [محمد بن اشعث… فقال: يا حسين بن فاطمة ايّة حرمة لك من رسول اللَّه ليست لغيرك؟ فتلا الحسين هذه الايه؟ان اللَّه اصطفى… ثم قال… »واللَّه ان محمداً من آل ابراهيم، و انّ العترة الهادية لمن آل محمد«]

در ديگر روايتى كه گفتگوى امام رضا(ع) و مأمون را حكايت كرده است، مأمون پرسيد:»هَل فَضْلَ اللَّهُ العِترَة عَلى سائِر النّاسِ؟« آيا خدا، عترت را بر ساير مردم برترى داده است؟

امام رضا(ع) فرمود: خداوند برترى عترت بر ساير مردم را در آيات محكمش علنى‏كرده است. مأمون گفت: آن آيات چيست؟ امام رضا(ع) فرمود: »ان اللَّه اصطفى آدم…« [الميزان، ج 3، ص 168 به نقل از عيون اخبار الرضا، ج 1، ص 230، ح 1، باب 23.]

از امام باقر(ع) روايت شده كه آن حضرت آيه شريفه »اِن اللَّه اصطفى… ذُرّية بَعضُها مِن‏بعض« را قرائت كرد و فرمود »نحن منهم و نحن بقية تلك العترة« ما از آن ذريه هستيم و ماييم‏بقيه آن عترت. [همان به نقل از تفسير عياشى، ج 1، ص 168، ح 29.]

7. أَلَمْ تَرَ كَيْفَ ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلاً كَلِمَةً طَيِّبَةً كَشَجَرَةٍ طَيِّبَةٍ أَصْلُهَا ثَابِتٌ وَ فَرْعُهَا فِي السَّماءِ.

 )ابراهيم: 24)

آيا نديدى چگونه خداوند »كلمه طيبه« و [گفتار پاكيزه] را به درخت پاكيزه‏اى تشبيه كرده كه‏ريشه آن [در زمين] ثابت، و شاخه آن در آسمان است.

با استناد به روايتى كه در تفسير آيه شريفه وارد شده، امام حسين(ع) از مصاديق بارز آيه‏شريفه يعنى شجره طيبه به شمار مى‏آيند.

عمرو بن حريث مى‏گويد: از امام صادق(ع) در مورد آيه »اَلَم تَر كَيف ضَرِبَ اللَّهُ…«پرسيدم. فرمود: »رَسولُ اللَّه اَصلُها، وَ اَميرالمُؤمنين فَرعُها، وَالاَئمَة مِن ذُرّيتها اَغصانُها، وَ عِلم الاَئِمةثَمرتُها وَ شيعَتهُم المُؤمنون وَرقُها« رسول خدا(ص)، اصل آن و اميرمؤمنان(ع)، فرع آن و امامان‏از ذريّه آن حضرت، شاخه‏هاى آن و دانش ائمه ثمره آن و شيعيان مؤمن، برگ‏هاى آن]درخت پاكيزه [هستند. [اصول كافى، ج 1، ص 42، ح 80، بيروت؛ الميزان، ج 12، مترجم، ص 89 و 90. در تفسير الميزان روايات ديگرى‏آمده كه به همين روايت بسنده كرديم.]

8. وَلاَ تَقْتُلُوا النَّفْسَ الَّتِي حَرَّمَ اللَّهُ إِلَّا بِالْحَقِّ وَمَن قُتِلَ مُظْلُوماً فَقَدْ جَعَلْنَا لِوَلِيِّهِ سُلْطَاناً.

 (اسراء: 33)

و كسى را كه خداوند خونش را حرام شمرده، نكشيد، جز بحق! و آن كس كه مظلوم كشته‏شده، براى ولّيش سلطه )و حقّ قصاص( قرار داديم.

حرمت قتل نفس و احترام خون انسانها در همه شرايع آسمانى آمده است، و آن را يكى‏از بزرگ‏ترين گناهان شمرده‏اند. يكى از خونهايى كه مظلومانه ريخته شد، خون اباعبداللَّه‏الحسين(ع) و اصحاب او بود. روايات فراوانى وجود دارد كه آيه فوق را بر امام حسين(ع)تطبيق داده‏اند.

امام صادق(ع) فرمود:

قَتلُ النَّفس الَّتى حَرَّم اللَّه، فَقد قَتلوا الحُسين(ع) فى اَهل بَيتهِ؛ [بحارالانوار، ج 44، ص 218 به نقل از تفسير عياشى، ج 2، ص 290.]

كسى را كه خداوند خونش را حرام شمرده بود، كشتند. هر آينه حسين بن على(ع) را در ميان‏خانواده‏اش به قتل رساندند.

همچنين در روايتى ديگر فرمود: آيه شريفه در مورد حسين(ع) نازل شده است. [همان، ص 219 به نقل از روضه كافى، ص 255.]

سلام بن مستنير از امام باقر(ع) در مورد آيه »و من قتل مظلوماً…« فرمود: »هُو الحُسين بنُ‏عَلى(ع) قُتل مَظلوماً وَ نَحن اَولياءهُ وَالقائِمِ مِنا اِذا قامَ طَلب بِثاَر الحُسين(ع)«؛ او حسين بن على‏است كه مظلوم كشته شد و ما ولى او هستيم و قائم ما وقتى قيام كند به خونخواهى‏حسين(ع) اقدام مى‏كند. [همان، ص 218، به نقل از تفسير عياشى، ج 2، ص 290.]

9. وَيُطْعِمُونَ الطَّعَامَ عَلَى حُبِّهِ مِسْكِيناً وَيَتِيماً وَأَسِيراً × إِنَّمَا نُطْعِمُكُمْ لِوَجْهِ اللَّهِ لاَ نُرِيدُ مِنكُمْ‏جَزَاءً وَلاَ شُكُوراً )انسان: 9 – 8)

و غذاى )خود( را با اينكه به آن علاقه )و نياز( دارند، به »مسكين« و »يتيم« و »اسير« مى‏دهند!)و مى‏گويند( ما شما را به خاطر خدا اطعام مى‏كنيم؛ و هيچ پاداشى و سپاسى از شمانمى‏خواهيم.

ابن عباس مى‏گويد: حسن و حسين(ع) بيمار شدند، على و فاطمه و فضه )خادمه آنان(نذر كردند اگر آنها شفا يابند سه روز روزه بگيرند، طبق برخى روايات حسن و حسين(ع)نيز گفتند: ما هم نذر مى‏كنيم روزه بگيريم. [تفسير نمونه، ج 25، ص 344.]  آن دو بزرگوار شفا يافتند و خانواده على(ع)،از لحاظ مواد غذايى دستشان خالى بود، امام على(ع) سه من جو قرض نمود و فاطمه يك‏سوم آن را آرد كرد و نان پخت، به هنگام افطار مستمندى به در خانه آمد، آنان همگى سهم‏خود را به او دادند، و با آب افطار كردند. شب دوّم يتيمى به در خانه آمد و تقاضاى كمك‏كرد، آنان همه نان خود را به او دادند و شب سوم اسيرى در خانه را كوبيد و همه سهم غذاى‏خود را به او دادند و با آب افطار كردند. صبح هنگام على(ع) دست حسن و حسين(ع) راگرفت و خدمت پيامبر(ص) برد در حالى كه از گرسنگى مى‏لرزيدند. رسول خدا(ص) باديدن آنان بسيار ناراحت شد. به خانه فاطمه(س) آمد، ديد در حال عبادت است و بى‏رمق.در اين حال جبرئيل نازل شد و سوره هل اتى را بر آن حضرت نازل كرد. [تفسير نمونه، ج 25، ص 344.]

10. كهيعص (مريم: 1)

از حضرت ولى عصر(ع) از تأويل اين آيه سؤال شد، فرمود »هذهِ الحُروف من اَنباء الغَيب اطَّلع‏اللَّهُ عَليها عَبدَه زَكريّا، اِلى اَن قال: فانباه اللَّهُ تَبارك وَ تَعالى عَن قِصّته، فقال »كهيعص« فالكافُ‏اِسمُ كَربلاء وَالهاء هَلاكُ العِترة ]الطاهرة[ وَالياء يَزيد وَ هُو ظالم الحسين(ع) و العين عَطشه‏والصّاد صَبره« [عوالم العلوم و المعارف، ج 17، ص 108 – 107.]

اين حروف از اخبار غيبى است كه خدا بنده‏اش زكريا را بر آن آگاه كرده است، تا آنجا كه‏فرمود: پس خداوند داستان او )حسين(ع)( را برايش بازگو نمود و گفت: »كهيعص«، »كاف« نام‏كربلاست، »هاء« هلاكت خاندان پاك اوست، »ياء« يزيد آن ستمكار بر حسين(ع)، »عين«عطش و »صاد« صبر او است.

11. أُذِنَ لِلَّذِينَ يُقَاتَلُونَ بِأَنَّهُمْ ظُلِمُوا وَإِنَّ اللَّهَ عَلَى نَصْرِهِمْ لَقَدِيرٌ. )حج: 39)

به كسانى كه جنگ بر آنان تحميل گرديده، اجازه جهاد داده شده است؛ چرا كه مورد ستم‏قرار گرفته‏اند، و خداوند بر يارى آنها تواناست.

امام باقر(ع) در باره آيه شريفه فرمود: مراد علىّ و حسن و حسين(ع) هستند. [قال:… على و الحسن و الحسين(ع)]

12. اللَّهُ نُورُ السَّماوَاتِ وَالْأَرْضِ مَثَلُ نُورِهِ كَمِشْكَاةٍ فِيهَا مِصْبَاحٌ الْمِصْبَاحُ فِي زُجَاجَةٍ الزُّجَاجَةُكَأَنَّهَا كَوْكَبٌ دُرِّيٌّ. )نور: 35)

خداوند نور آسمانها و زمين است، مثل نور خداوند همانند چراغدانى است كه در آن چراغى)پرفروغ( باشد، آن چراغ در حبابى قرار گيرد، حبابى شفاف و درخشنده همچون يك ستاره‏فروزان.

در برخى روايات آيه شريفه به اميرمؤمنان(ع)، فاطمه زهرا(س)، امام حسن و امام‏حسين(ع) تفسير شده است. [تفسير نمونه، ج 14، ص 485 به نقل از نورالثقلين، ج 3، ص 602.]

امام صادق(ع) فرمود: مراد از »مشكوة« فاطمه(س)، و »مصباح«، حسن(ع) و »زجاجة«حسين(ع) مى‏باشد. [تفسير برهان، ج 3، ص 133.]

13. وَجَعَلَهَا كَلِمَةً بَاقِيَةً فِي عَقِبِهِ. (زخرف: 28)

و آن را كلمه‏اى پاينده در نسل‏هاى بعد از خود قرار داد.

از امير مؤمنان(ع) روايت شده كه فرمود:

وَ فينا نُزلت هذه الايةُ »و جعلها…« وَالاِمامَة فى عقَبِ الحُسين(ع) اِلى يَومِ القِيامَة« [تفسير برهان، ج 3، ص 293.]

اين آيه درباره ما نازل شده است، يعنى امامت در نسل حسين(ع) تا روز قيامت پاينده است.

14. وَوَصَّيْنَا الْإِنسَانَ بِوَالِدَيْهِ إِحْسَاناً حَمَلَتْهُ أُمُّهُ كُرْهاً وَوَضَعَتْهُ كُرْهاً وَحَمْلُهُ وَفِصَالُهُ ثَلاَثُونَ‏شَهْراً. )احقاف: 15)

ما به انسان سفارش كرديم به پدر و مادرش نيكى كند، مادرش او را با ناخشنودى حمل نمودو با ناراحتى بر زمين گذاشت و دوران حمل و از شير بازگرفتنش سى ماه است.

امام صادق(ع) فرمود:

لمّا حَملَت فاطمةُ بالحُسين(ع) جاءَ جبرئيلُ الى رسول اللَّه فقال: اِن فاطمةَ سَتَلِدُ غلاماً تَقتُله‏اُمَّتُك مِن بَعْدِكَ فَلَمّا حَمَلت فاطمةُ بالحُسين كرهت حَملَه و حين وَضَعْتهُ كَرِهَت وَضعَهُ. ثم قال:ابوعبداللَّه: لم تَرَ فى الدّنيا اُمٌّ تَلِدُ غلاماً تَكرَهُهُ و لكنَّها كَرِهَتْهُ لِما عَلِمَتْ اِنَّهُ سَيُقتَل. قال: وَ فيه‏نَزلت هذِه الايَةُ: »و وصينا الانسان…« [كافى، ج 1، ص 464.]

چون فاطمه(س) به حسين(ع) باردار شد. جبرئيل(ع) نزد رسول خدا(ص) آمد و گفت: ازفاطمه (س) به زودى پسرى به دنيا مى‏آيد كه امتت بعد از تو او را مى‏كشند. از اين روهنگاميكه فاطمه (س) به حسين(ع) بار دار شد، از بارداريش ناخشنود بود و زمان زايش هم‏به دنيا آمدن فرزندش را خوش نمى‏داشت.

 سپس امام صادق(ع) فرمود:

در دنيا مادرى ديده نشده كه پسرى به دنيا آورد و از اين پديده ناخشنود باشد. اما علت‏ناخشنودى فاطمه(س) آگاهى او به كشته شدن فرزندش در آينده‏اى نزديك بود. و فرمود:اين آيه )و وصينا الانسان…( در همين مورد نازل شده است.

15. مَرَجَ الْبَحْرَيْنِ يَلْتَقِيَانِ × بَيْنَهُمَا بَرْزَخٌ لاَ يَبْغِيَانِ ×….× يَخْرُجُ مِنْهُمَا اللُّؤْلُؤُ وَالْمَرْجَانُ.(الرحمن: 22 – 19)

دو دريا را كنار هم قرار داد در حالى كه با هم تماس دارند. ميان آن دو برزخى است كه يكى برديگرى غلبه نمى‏كند… از آن دو دريا مرواريد و مرجان بيرون مى‏شود.

امام صادق(ع) در تفسير آيه فرمود:

علىٌ و فاطمةُ(ع) بَحرانِ مِن العلمِ عَميقانِ لا يَبغى اَحدُهما على صاحبِهِ »يَخرُج مِنْهما اللُّؤلُؤوَالمرجان«: الحَسنَ والحُسين(ع). [تفسير برهان، ج 4، ص 266.]

على و فاطمه(ع) دو درياى ژرف و لبريز از دانش هستند كه يكى بر ديگرى طغيان نمى‏كند.»از آن دو دريا درّ و مرجان خارج مى‏شود« يعنى حسن و حسين(ع).

16. يَا أَيَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ × ارْجِعِي إِلَى رَبِّكِ رَاضِيَةً مَرْضِيَّةً. (فجر:28 – 27)

اى نفس آرام يافته به سوى پروردگارت باز گرد. در حالى كه هم تو از او خشنودى و هم او از توخشنود است.

امام صادق(ع) فرمود: »اِقرأوُا سُورَة الفَجر فى فَرائِضكُم و نَوافلِكم فَانّها سُورةُ الحُسين بنِ‏عَلى(ع) وَ اَرغبوا فيها رَحِمكم اللَّهُ تعالى؛ سوره فجر را در نمازهاى واجب و مستحب خودبخوانيد كه آن سوره حسين بن على(ع) است. و بدان تمايل ورزيد تا خدا شما را موردرحمت خود قرار دهد. ابواسامه كه در مجلس حاضر بود پرسيد: چگونه اين سوره به‏حسين(ع) اختصاص يافته است؟ امام(ع) در پاسخ فرمود: »آيا سخن خدا را نشنيدى كه‏فرمود: »يا ايتها النفس المطمئنه…« منظور از نفس مطمئنه، حسين بن على(ع) است كه داراى‏روح آرام يافته‏اى است كه هم او از خدا و هم خدا از او خشنود است. [بحار الانوار، ج 44، ص 219 – 218.]

ابوبصير از امام صادق(ع) نقل مى‏كند كه »يا ايتها النفس المطمئنه… يعنى الحسين بن‏على(ع)« [همان به نقل از تفسير على بن ابراهيم.]

18. وَلَتَعْلُنَّ عُلُوّاً كَبِيراً × فَإِذَا جَاءَ وَعْدُ أُولاَهُمَا بَعَثْنَا عَلَيْكُمْ عِبَاداً لَنَا أُولِي بَأْسٍ شَدِيدٍ فَجَاسُواخِلاَلَ الدِّيَارِ. (اسراء: 5 – 4)

و برترى جويى بزرگى خواهيد نمود، هنگامى كه نخستين وعده فرا رسد، گروهى از بندگان‏پيكارجوى خود را بر ضدّ شما مى‏انگيزيم )تا شما را سخت درهم كوبند؛ حتى براى به دست‏آوردند مجرمان(، خانه‏ها را جستجو مى‏كنند، و اين وعده‏اى است قطعى!

از امام صادق(ع) در تفسير آيه شريفه روايت شده كه فرمود: »وَلَتَعْلُنَّ عُلُوّاً كَبِيراً« يعنى‏كشتن حسين بن على، »فَإِذَا جَاءَ وَعْدُ أُولاَهُمَا« يعنى هنگامى كه زمان يارى حسين بن على(ع)فرا رسد. گروهى برمى‏انگيزانيم و اينان قومى هستند كه خداوند قبل از قيام قائم آنان را برمى‏انگيزد. [عن ابى عبداللَّه(ع) فى قوله اللَّه عزوجل: »و لتعلن علواً كبيراً« »قتل الحسين بن على(ع)« »فاذا جاء وعد اوليهما«قال: »اذا جاء نصر الحسين بن على« بعثنا عليكم عباداً لنا اولى بأس شديد فى سوا خلال الديار« قوماً يبعثهم اللَّه‏قبل قيام القائم]

18. وَفَدَيْنَاهُ بِذِبْحٍ عَظِيمٍ (صافات: 107)

و ما قربانى بزرگى را فداى او (اسماعيل) كرديم.

ابن قتيبه از فضل روايتى از امام رضا(ع) را چنين نقل مى‏كند: از امام رضا(ع) شنيدم كه‏فرمود: خداى عزيز و بزرگ به ابراهيم(ع) امر نمود كه به جاى فرزندش اسماعيل‏گوسفندى را كه خدا برايش فرستاده بود قربانى كند، و ابراهيم درخواست نموده بود كه‏فرزندش اسماعيل را با دستش ذبح كند، و اگر به كشتن گوسفند امر نمى‏شد همين كار رامى‏كرد، تا آن داغى را كه به قلب پدرى كه عزيزترين فرزندانش را با دست خود قربانى‏نموده، به دل او هم وارد شود و سزاوار درجات اهل ثواب بر بلاها گردد.

خداوند به او وحى كرد: اى ابراهيم از آفريدگانم چه كسى را بيشتر دوست دارى؟ اوگفت: پروردگارا! كسى را نيافريدى كه از دوستت محمد(ص) محبوب‏تر باشد.

خداوند فرمود: او را بيشتر دوست دارى يا خود را؟ گفت: او را بيشتر از خود دوست‏دارم. فرمود: فرزند او نزد تو محبوب‏تر است يا فرزند خودت؟ گفت: فرزند او. فرمود:كشته شدن فرزند او به ستم و ظلم به دست دشمنانش دل تو را بيشتر به درد مى‏آورد يا كشته‏شدن فرزندت به دست خود در راه اطاعت از من؟

عرض كرد: پروردگارا! كشته شدن او به دست دشمنانش قلب مرا بيشتر به درد مى‏آوردفرمود: اى ابراهيم! گروهى كه گمان مى‏كنند كه از امت محمد(ص) هستند به زودى بعد ازاو دست به خون فرزندش آغشته مى‏سازند و او را به ستم چون گوسفندى ذبح مى‏كنند وبدين وسيله موجب خشم من خواهند شد. ابراهيم(ع) بى‏تاب شد و دلش به درد آمد وگريست. خداى بزرگ و بلند مرتبه به او وحى كرد: اى ابراهيم! فديه بى‏تابى بر فرزندت‏اسماعيل – اگر او را قربانى مى‏كردى – به اندوهگينى‏ات بر حسين(ع) و كشته شدندش برابرگشت، و براى تو بلندترين درجات اهل ثواب بر مصيبت‏ها خواهد بود. و آن سخن خداى‏عزوجل است كه فرمود: و فديناه بذبح عظيم. [بحار الانوار، ج 44، ص 226 – 225.]

مجله پیام شماره 80