کتاب نذر وعهد

فهرست

الف.احکام نذر

      مسئله یک.اهتمام به نذر درقرآن وروایات

     مسئله دو.معنی نذر

     مسئله سه.اقسام نذر

     مسئله چهار. صیغه نذر 

     مسئله پنج.شرایط نذرکننده

    مسئله شش.مواردبطلان نذر

    مسئله هفت. تغییرنذر  

     مسئله هشت.فراموشی نذر

    مسئله نه.اضافات نذر

    مسئله ده. مواردساقط شدن نذرمشروع وواجب

    مسئله یازده.شرایط نذری برای امامان و… 

    مسئله دوازده.پاداش بی حساب نذر امام حسین(ع) 

    مسئله سیزده.کفاره شکستن نذر  

    مسئله چهارده. چه چیزی انفاق ونذر کنیم؟

ب.احکام عهد

الف.احکام نذر

 مسئله یک.اهتمام به نذر درقرآن وروایات

نذر یکی از سنت‌های اسلامی  است که همچون عبادات موجب قرب الهی وکمال آدمی می شود. درقرآن وروایات علاوه براهتمام به نذرداستان نذر برخی اولیاءخدا نقل شده است.مانند: نذرهمسر عمران، مادر حضرت مريم(س) (آل عمران:36و37)نذرمریم مادرحضرت عیسی (مریم:26).نذرامیرمومنان(ع)برای بهبودحسنین ازبیماری.(انسان:8)

  1.همسر عمران بارداربود،اوفرزندخود رانذرکرد. قرآن چنین نقل می کند : و به یاد آورید هنگامی را که همسر عمران گفت: «خداوندا آنچه در رحم دارم برای تو نذر کردم که آزاد و در خدمت خانه تو باشد. از من بپذیر که تو شنوا و دانایی. (مریم:26)

2.نذرمریم مادرحضرت عیسی ع

و در سوره مریم آیه 26پس از نقل داستان تولد حضرت عیسی (ع) خدای متعال به حضرت مریم(س) می فرماید:هرگاه کسی از انسان ها را دیدی (با اشاره) بگو: «من برای خداوند رحمان روزه ای نذر کرده ام؛ بنابراین با کسی سخن نمی گویم.

3.نذرامام علی ع

آیه7و8سوره انساندرموردنذرامیرمومنان ع  وفاطمه زهراس نازل شده است. يُوفُونَ بِالنَّذْروَ يَخافُونَ يَوْماً كانَ شَرُّهُ مُسْتَطِيرا… آنها به نذر خود وفا مى‏كنند، و از روزى كه شر و عذاب آن بسى گسترده است مى‏ترسند.

امام صادق (علیه السلام) در روایتی که در شأن نزول همین آیه «یوفون بالنذر» از آن حضرت صادر شده، فرموده است:هنگامی که امام حسن و امام حسین (علیهم السلام) مریض بودند روزی پیامبر خدا(ص) به ملاقات آنها آمد و به علی(ع) فرمود: خوب است جهت سلامتی فرزندانت نذر نمایی. علی(ع) فرمود من نذر می کنم، چنانچه این دو بهبود یابند، سه روز را به جهت تشکر از خداوند روزه بدارم. سپس فاطمه(ع) و همچنین فضه که خادمه آنها بود، همین نذر را تکرار نمودند و خدای متعال لباس عافیت را به اندام آن دو امام پوشاند و ایشان نیز روزه داشتند. (میزان الحکمه، ج۱۰، ص۴۸.)

مسئله دو.معنی نذر

  شرط و پیمان . آن چه شخص بر خود واجب گرداند که در راه خدا بدهد یا به جا بیآورد. ج . نذور. فرهنگ فارسی معین

امام خمینی (ره):نذر التزام به کاری است برای خداوند متعال به نحو مخصوص؛ و به‌مجرد نیت منعقد نمی‌شود و باید صیغه نذر خوانده شود. (موسوعة الامام الخمینی، ج۲۳، تحریرالوسیلة، ج۲، ص۱۲۴، القول فی النذر، مسالة ۱. )  

مسئله سه.اقسام نذر

      الف.نذرواجب ومشروط

  نذر واجب نذری است که شخص با خواندن صیغه نذر انجام کاری یاترک عملی را بر خودش واجب می کند.ودرصورتی که نذر را بشکند وبه آن عمل نکندباید کفاره بدهد.

نذر مستحب بدون خواندن صیغه نذرمحقق می شود. شخص نیت کاری را در راه خداانجام دهد.نذر مستحبی را اگر انجام نداد گناهی نکرده وکفاره ندارد.

 نذرواجب، نوعى عبادت است و مانند بقيه عبادات بايد براى خدا وتقرب به اوباشد.

  نذرواجب،ایجاد نوعی تعهد وضمانت درپیشگاه الهی است. بنده خدا درقبال حاجت خویش ازخداوند،نوعی تعهد می دهد وضمانت می سپرد که اگر حاجتش برآورده شد این کارها را انجام دهد.مثلا روزه بگیرد یا به فقراء کمک کند و…ویانذرش تبرعی است.

     ب.نذرمشروط ونذرتبرعی

نذرواجب یامشروط است.بدین معنی که اگربیمارم خوب شد یامشکلم برطرف شد،برای خدابرعهده وذمه من است که روزه بگیرم ویا فلان مبلغ رادرراه خیربدهم.

•  ساقط شدن شرط قبل ازعمل.

 اگر نذر كند كه اگر بيمارش خوب شود يا مسافرش بيايد مثلا يك روز روزه بگيرد‌، آنگاه معلوم ‌شود كه قبل از نذر مريض خوب شده و مسافر آمده، نذرلازم نمى‌باشد. (تحرير2/124م27 )

ویانذرتبرعی

نذر تبرع نذری است مطلق که به هیچ امری مشروط و معلق نشده باشد، مثلاً گفته شود: «برای خدا بر من است که یک روز روزه بگیرم.( موسوعة الامام الخمینی، ج۲۳، تحریرالوسیلة، ج۲، ص۱۲۵، القول فی النذر، مسالة ۴.)    به فتوای امام خمینی وامام خامنه ای اقوی این نذرمنعقد است.

     ج.نذربریاشکر ونذرزجریابازدارنده

 نذر برّ (یاشکر)که به آن نذر مجازات هم گفته می‌شود نذری است که بر امری معلق و مشروط شود؛ یا به‌منظور شکر نعمت دنیوی یا اخروی، مثل این‌که بگوید: «اگر فرزندی روزی من شد برای خدا بر من است چنین» یا «اگر موفق به زیارت بیت‌الله الحرام شدم پس برای خدا بر من است چنین»؛ و یا برای طلب دفع بلا و جلوگیری از آن، مثلاً بگوید: «اگر خداوند مریضم را شفا داد پس برای خدا بر من است چنین  (موسوعة الامام الخمینی، ج۲۳، تحریرالوسیلة، ج۲، ص۱۲۵، القول فی النذر، مسالة ۴)

نذر زجر(یانذربازدارنده) نذری است که معلق و مشروط می‌شود به انجام کار حرام یا مکروه، به‌منظور منع و بازداشتن نفس خویش از ارتکاب آن‌ها، و یا بر ترک کار واجب یا مستحب به‌منظور منع نفس از ترک آن‌ها، مثل‌اینکه بگوید: «اگر عمداً دروغ گفتم یا در آب ادرار کردم پس برای خدا بر من است چنین» یا بگوید «اگر نماز صبح را ترک کردم، یا اگر نماز اول وقت را ترک کردم پس برای خدا بر من است که یک‌صد هزار تومان صدقه دهم(موسوعة الامام الخمینی، ج۲۳، تحریرالوسیلة، ج۲، ص۱۲۵، القول فی النذر، مسالة ۴.)

   نذرمانند سایر عبادات بايد براى خدا و رضايت وتقرب به او باشد. نيت براى غير خدا حتى نيت برای پيغمبر و امامان و آل محمد باطل كننده نذر است .

مسئله چهار. صیغه نذر 

  در نذر بايد صيغه خوانده شود. بگوید:«لله علیّ ان اصوم» یعنی برای خدا بر من است که روزه بگیرم؛ یا بگوید: «لله علیّ ان اترک شرب الخمر» یعنی برای خدا بر من است که شراب خوردن را ترک کنم. لازم نيست صيغۀ آن به عربى خوانده شود، از اين رو اگر بگويد: چنانچه مريض من خوب شود، براى خدا بر من است كه هزار تومان به فقير بدهم، نذر او صحيح است.( رساله م 2511).بنابراین:

یک.بایدبه زبان جاری کند.نیت قلبی کافی نیست                                     .

دو.باید نام خدارا برده شود.والا نذرباطل است.

 سه.خواندن صیغه نذر به عربی شرط نیست.به هرزبانی(فارسی،ترکی،عربی و…)جایز است.

 چهار..کلمات صیغه نذرعبات است از:  لله علی ان افعل کذا.یا”براى خدا برمن یابرعهده من یا برگردن من و یابرذمه من است.فلان کاررا انجام دهم  .

 صباح کنانی می گوید:از امام صادق(ع)پرسیدم:مردی می گوید:نذرکردم.امام فرمود:این نذر صحیح نیست.مگربگوید:برای خدا(لله)نذرکردم روزه بگیرم یاصدقه بدهم یاقربانی کنم یاحج بروم. (وسائل‏الشيعة،ج23،ص 293ح29591)

          واژه برای خدا(لله)بایددرصیغه نذرآورده شود وبرزبان جاری گردد تانذرواجب محقق گردد.

بنابراین اگرصیغه نذرخوانده نشود،مذرواجب نمی شود.مانندصیغه محرمیت،که اگرخوانده نشود،زن ومردبه هم محرم نمی شوند.

• سوال.کسی نذرکرده مبلغی را به اطعام وغیره صرف نماید،آیا می تواند آن را به حساب کمیته امام،جنگ زدگان،و…واریزنماید؟

 پاسخ.اگرنذرباصیغه معتبرشرعی بوده،باید برطبق نذرعمل شود.واگرصیغه نداشته،اختیارباخوداوست.(استفائات،خامنه ای،ج2،ص464)

    مسئله پنج.شرایط نذرکننده

1.مکلف وبالغ باشد.نذربچه و نوجوان نرسیده به بلوغ صحیح نیست مگربا اجازه ولی.

2.عاقل باشد.

3.با اختیار وقصد نذر کند.از روی اجبار،اکراه،عصبانیت نباشد.

4.مفلس نباشد.

5.سفیه نباشد.

6.زن ولو ازمال وعمل خویش (مانندگرفتن روزه)با اجازه همسر باشد.(برخی گفته اند:اگرباحق همسرمنافی باشد)

در صورت اجازه همسر:             

الف.شوهر نمی تواند نذر را به هم بزند

ب.شوهرنمی تواند جلوی ادای آن را بگیرد.

7.نذر فرزند(بالغ)ولو بدون اجازه پدر باشد صحیح وباید انجام گیرد.

8.نذر روزه در سفر. صحیح است.البته بایدبه   آن تصریح کند.نذرمطلق صحیح نیست.(رساله محشی1/س985 وتحریر1/294م1)

آیه الله خامنه ای:نذر در سفر مانع ندارد وبا این نذر،روزه واعتکافش صحیح است.ولی احتیاط(واجب)آن است که نذرقبل از شروع درسفر باشد. (اجوبه ج833)

9.  – ازطرف اموات می توان نذری داد وانفاق کرد وثوابش برای آنان باشد.

مسئله شش.مواردبطلان نذر

1.نذرپدرومادربرای دختر.اگرمادریاپدرنذرکرد دخترش را به سید بدهد،نذرباطل است واختیار بادختربالغ  است.

2.ناتوان بر انجام نذر باشد.مثلا نذر کند پیاده به مکه برود یا همه عمر را روزه بگیردچنین نذری باطل است.

3.نذر برکارحرام ومکروه یاترک واجب ومستحب باطل است.

4.نذر برمباح اگر فعل وترکش مساوی باشدباطل است.مگرمزیتی درانجام یاترکش باشد.مثلا خوردن فلان غذا موجب تقویت برای عبادت می شود. (رساله م2512تا2523)

 5..نذرازطرف دیگران باطل است.کسی نمی تواندتکلیفی را بردیگران واجب کند.

6.نذرسفره ابوالفضل باموادخاص واعمال خاص اعتبارشرعی ندارد.(مکارم سایت)

7.نذرهای سنگین که رجحان شرعی ندارد.مثال:ده میلیون صلوات بفرستد.

 مسئله هفت. تغییرنذر   

اگر نذرطبق صیغه معتبر شرعی بوده تغییر آن جایز نیست. وباید مطابق نذرش عمل کند.چه ازلحاظ زمان یا مکان ویانوع نذری.هیچکدام قابل تغییر نیست.مثلااگرروزتاسوعا نذرکرده نمی تواند نذرش رابه روزعاشورا یاروزهای دیگر بیندازد.واگر گوسفند نذر کرده نمی تواند آن راتبدیل به پول کند. 

مواردتغییرنذر

1. اگر زمان ومکان ومقدار را تعیین نکرده باشد(ومقیدبه شکل خاصی نبوده)،نذرصحیح است و درهرزمان وهرمکان وهر مقدار که انجام دهد کافی است.(رساله م2523).
2. اگردرزمان کرنا نمی تواندسفره بیندازد،می تواندبه صورت بسته بندی بدهد.
3. غذای خاصی طالب ندارد ویامقدورنیست می تواندآن راعوض کند.

توجه.اگرصیغه نذر نخوانده باشد رعایت این مسائل لازم نیست.  

مسئله هشت.فراموشی نذر

اگرنذرواجبی رافراموش کند.اگربین اقل واکثراست(مثلا نمی داندپنج تومان نذرکرده یاپنجاه هزارتومان)به اقل عمل کند.واگربین دوجنس متفاوت بوده مثلا نمی داند،گوسفندنذرکرده یاپولآبه احتیاط هردورابدهدواگرمقودرش نیست قرعه بیندازد.(مکارم،سایت)

مسئله نه.اضافات نذر

نذری رابیرون نریزند.بلکه طبق نزدیک روش به آنچه نذرکرده اند،مصرف کنند.(مکارم،سایت)

مسئله ده. مواردساقط شدن نذرمشروع وواجب

1.موردنذرازبین برود.مثلاقبل از نذرحاجتش برآورده شده مثلابیمارش شفایافته ویامسافرش برگشته است.

2.درعمل غیرمقدورشده است.مثلانذرکرده درروزخاصی روزه بگیرد ودرهمان روزبیمارشده است.

3.نذرفرزندی که حین عمل موجب اذیت وآزاروالدین می شود.

4.اصل نذرمطلوب بوده ولی به هنگام ادای نذرنامطلوب است.مثلانذرکرده شربت خنک درروزعاشورا بدهد،ولی روزعاشورا به زمستان افتاده است.احتیاط تبدیل به فصل مناسب است.(مکارم،سایت)

   مسئله یازده.شرایط نذری برای امامان و… 

نذری که درراه امام حسین(ع)وامامان مصرف می شودباید ازشرایطی برخودارباشد.

1.      از بهترین قسمت مال انتخاب شود  نه از اموال کم ارزش .روغن سوخته خرج امام زاده نباشد. (بقره: 267)

2. از اموال موردمورد علاقه او باشد لَنْ تَنالُوا الْبِرَّ حَتَّى تُنْفِقُوا مِمَّا تُحِبُّون)آل عمران:92)

3.   همراه با اخلاص و خلوص نیت باشد،ریایی وسمعه وعوام فریبی نباشد. کالذی ینفق ماله رئاءالناس (بقره:264).ریا ازرویت یعنی مردم ببینند وسمعه یعنی به گوش مردم برسد.

4.  با منت   همراه نباشد:   لاتبطلوا صدقاتکم بالمن والاذی (بقره: 264).

5. نذرخودرا کوچک و کم اهمیت بشمرد هر چند ظاهرا بزرگ باشد: «و لا تمنن تستکثر(مدثر:6) 

6. هرگز خود را مالک حقیقى تصور نکند، بلکه خود را واسطه اى میان خالق و خلق بداند: «و انفقوا مما جعلکم مستخلفین فیه(حدید: 7)

7.ازمال حلال وپاکیزه باشد .انما یتقبل الله من المتقین (مائده: 27) 

مال حلال وپاکیزه یعنی مالی که خمس وزکات آن وحق الناس آن پرداخته شده وازراه کم فروشی،کلاه برداری،بی انصافی،احتکاروگران فروشی ،رشوه رباونزول ،دلالی و…به دست نیامده باشد.

   پیامبر (ص) فرمود: «لا یقبل الله صدقة من غلول؛ خداوند  انفاقى را که از طریق خیانت است نمى پذیرد».(نمونه23/324)   

  عمل مورد قبول باید ازحسن فاعلی(انسان مومن)وحسن فعلی(عمل برای رضای خداونیت پاک والهی ومال حلال)برخوردارباشد.عملی که ازانسان فاسد(فاقدحسن فاعلی)سرمی زند،اگرباحسن فعلی انجام گیرد،صحیح است اما موردقبول حق واقع نمی شود.بدین معنی که قضاندارد.مانندنمازی که شرابخوارمی خواند.واگرفاقدحسن فعلی وحسن فاعلی بود،مردود است.

  مسئله دوازده.پاداش بی حساب نذر امام حسین(ع) 

مرد ی به محضرامام صادق(ع) رسید وپرسید : کسی که از دارائیش در راه امام حسین(ع)خرج کند چه اجر و پاداشی است؟

 حضرت فرمود  : خدا هر درهمی را که خرج کرده به هزار درهم پاداش خواهد داد . ( در دنیا اموالش پربرکت میشود و در آخرت هم به هر درهمی هزار درهم برای وی حساب میکنند . (کامل الزیارات،صدوق ،ص120 باب 44 ،ح  2)

مسئله سیزده.کفاره شکستن نذر  

– کفاره نذر درصورت مخالفت ازروی عمد واختیار واجب است اما اگر از روى فراموشى يا اضطرار يا اجبار نذر را انجام ندهد کفاره ندارد. البته بعد از برطرف شدن عذر،وجوب نذر باقی است (.تحرير2/123م26.)

 اقوى كفّاره شکستن نذر‌مانند كفارۀ  افطار يك روز از ماه رمضان است. (تحرير2/124م28 )( یعنی يك بنده آزاد كند يا  دو ماه پی درپی روزه بگيرد، يا شصت فقير را سير كند ،  (رساله م2524) ولی به فتوای برخی کفاره شکستن نذرِ،همان تخلف وشکستن کفاره قسم است.یعنی اطعام ده فقیر.

آیت الله خامنه ای:کفاره ی نذر همان کفاره قسم است.یعنی آزاد کردن بنده ی  یا به ده فقیرطعام دادن یا پوشاندن آنهاواگر هیچکدام اینها امکان نداشت سه روز روزه بگیرد.(استفتاء روزه66)

امام باقر(ع)فرمود:نذر دو نوع است:نذر برای خدا که باید به آن عمل شود.نذربرای غیرخدا.کفاره شکستن نذر کفاره یمین است.( تهذيب‏الأحكام  ج   8   ص  310  ح28  باب النذور)    

مسئله چهارده. چه چیزی انفاق ونذر کنیم؟

    عا لمان بزرگوار برای انفاق و نذر مصادیقی مادی ومعنوی بیان کرده اند :

1.انفاق ونذر  مالی، کمک   واطعام به فقرا و زائران امامان.

2.خدمات به جامعه دینی.ارقبیل نشر و هدیه کتابهای دینی، تاسیس کتابخانه، ساخت مدرسه، بیمارستان، زایشگاه، پل، جاده، اهدای خون،خدمت درزیارتگاهها ودردستگاه امام حسین وحوزه های علمیه وخدمات دیگر.

3.خدمات عملی.مانندگروههای جهادی،ویا پزشکان یک روز برای امام حسین(ع)بیماران را مجانی ویزیت کنند.ویاتاکسی ها یک روزمسافران را مجانی جابه جا نمایند.

4. آبرو ،یعنی برای دیگری در راه خدا شفاعت و یا ضمانت کند وآبروی اورابخرد.

5. عقل،یعنی به دیگران مشاوره وراهنمایی دهد. میان مردم اصلاح کند.

6.  زبان یعنی هدایت مردم وگفتن سخنان نیک ونشر سخنان اهل بیت علیم السلام.

 7. علم،یعنی روشنگری. آموزش احکام  دین وسیره معصومین علیهم السلام.

8.نذر روزه،نماز،زیارت،قرآن برای ائمه اطهاروحضرت عباس،علی اکبر،علی اصغر،قاسم،حضرت زینب،حضرت رقیه ودیگرفرزندان امامان واموات و…

ب.1حکام عهد

1.عهد‌،یعنی با خدا عهد كند كه اگر به حاجت شرعى خود برسد كار خيرى را انجام دهد، بعد از آن كه حاجتش بر آورده شد بايد آن كار را انجام دهد.

  اگر بدون آن كه حاجتى داشته باشد عهد كند كه عمل خيرى را انجام دهد، آن عمل بر او واجب مى‌شود.

2.صيغه  عهد هم مثل نذر بايد خوانده شود. 

 3.اگر به عهد خود عمل نكند بايد كفاره بدهد، يعنى  شصت فقير را سير كند.یا دو ماه روز بگيرد.ویا يك بنده آزاد كند. (رساله م 2536 تا 2538)