رد مظالم وبدهی های مالی(حق الناس
تاثیرساعات انعقادنطفه، درفرزندان سالم وصالح یاناخلف
اردیبهشت 18, 1400
شميم خدمت
اردیبهشت 18, 1400
فهرست:
1.درقرآن وروایات
2. معنای لغوی واصطلاحی مظالم
3. تفاوت مظالم با مال مجهول المالک
4.وجوب فورى رد مظالم
5. وصیت به رد مظالم
6.ردمظالم درایام کودکی
7.کیفیت پرداخت ردّمظالم
8.مصرف ردمظالم در امور خیریه مانند پل سازی یا مسجد و نظایر اینها
9. پرداخت به سید
10.پراخت به محارم
11.مقدار رد مظالم قابل دریافت توسط فقیر
12.برداشتن رد مظالم خود به جهت فقیر بودن
13. محاسبه تورم دررد مظالم
15. پیدا شدن صاحب مال بعد از دادن رد مظالم
16.نیت رد مظالم، نسبت به اموالی که قبلا هدیه داده یاطلب دارد
17. استحباب ردّ مظالم قبل از نماز باران
18. ردمظالم معنوی چون هدیه ختم قرآن،نمازو…
ردمظالم،حق الناس و بدهی هایی است که به گردن انسان آمده و ازدیون محسوب می شود.
1.درقرآن وروایات
درقرآن درآیه وصیت سخنی ازدین رفته است. مِنْ بَعْدِ وَصِيَّةٍ يُوصِي بِها أَوْ دَيْن(نساء:11و12)
در روایاتِ شیعه، ردّ مظالم از شرایط پذیرش توبه معرفی و از گناهانی شمرده شده که موجب نازل‌شدن بلا می‌شود.[1]
شیخ حرآملی دروسائل الشیعه ،ج16،ص52،بَابُ 78 79وُجُوبِ رَدِّ مَظَالِمِ روایاتی راذکرکرده استِ.
1.عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ: الظُّلْمُ ثَلَاثَةٌ ظُلْمٌ يَغْفِرُهُ اللَّهُ وَ ظُلْمٌ لَا يَغْفِرُهُ اللَّهُ وَ ظُلْمٌ لَا يَدَعُهُ اللَّهُ فَأَمَّا الظُّلْمُ الَّذِي لَا يَغْفِرُهُ فَالشِّرْكُ وَ أَمَّا الظُّلْمُ الَّذِي يَغْفِرُهُ فَظُلْمُ الرَّجُلِ نَفْسَهُ فِيمَا بَيْنَهُ وَ بَيْنَ اللَّهِ وَ أَمَّا الظُّلْمُ الَّذِي لَا يَدَعُهُ فَالْمُدَايَنَةُ بَيْنَ الْعِبَادِ.[2] امام صادق(ع):ظلم سه نوع است:ظلمی که خداوندآن نمی بخشد،وآن شرک به خداست.ظلمی که خداوندآن رامی بخشد،ظلمی است که انسان بین خودوخدایش کرده است(مانندترک نماز،روزه و…).وظلمی که خداوندآن را رهانمی کند،دین وبدهکاری انسان نسبت به بندگان است.
2.عَنْ أَبِي بَصِيرٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع يَقُولُ مَنْ أَكَلَ مِنْ مَالِ أَخِيهِ ظُلْماً وَ لَمْ يَرُدَّهُ إِلَيْهِ أَكَلَ جَذْوَةً مِنَ النَّارِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ.[3] ابوبصیرمی گوید:ازامام باقر(ع)شنیدم:کسی که مال برادرش را ازروی ظلم وستم بخورد وبه اوبرنگرداند،درروزقیامت تکه ای ازآتش راخورده است.(یعنی مال غصبی وحرام درروزقیامت به صورت آتش درمی آید)
3. عَنِ الرِّضَا ع عَنْ آبَائِهِ ع قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص إِنَّ اللَّهَ غَافِرُ كُلِّ ذَنْبٍ إِلَّا مَنْ أَحْدَثَ دِيناً … [4] امام رضا(ع) ازپدرانش ازپیامبرخدا(ص):خداوندهرگناهی رامی بخشدجزحق الناس وبدهی هارا.
در کتاب‌های فقهی از ردمظالم در بخش‌های، خمس، امر به معروف، احکام مَیّت، وصیت و غصب بحث شده است.
2. معنای لغوی واصطلاحی مظالم
مظالم جمع مَظلِمَه در لغت مالى را گویند که به ناحق از کسى گرفته شده است. مانند مال غصبی یا سرقتی و…
مظالم عبارت است :از اموال دیگران که انسان به عمد یا از روى جهل بدان دست یازیده است. ردّ مظالم، بازگرداندن آن اموال به صاحبش مى‌باشد.[5]
آیت الله ناصر مکارم شیرازی مظالم را اموال حرامی دانسته است که نزد فرد است و صاحب آنها را نمی‌شناسد. [6]
آیت الله لطف الله صافی گلپایگانی:منظور از مظالم، اموالی است که مقدار آن مشخص است، ولی صاحبش معلوم نیست. جامع‌الاحکام، ۱۴۱۷، ج۱، ص۱۶۱.
3. تفاوت مظالم با مال مجهول المالک
برخى، مجهول المالک را به مال معیّن و موجود در خارج- غیر لقطه – که صاحبش ناشناخته است تعریف کرده‌اند.[8]
فقیهان شیعه، ردّمظالم را مانند خمس و زکات، واجب می‌دانند.علامه شیخ حسن نجفی: وجوب آن فوری است.[9]
امام خمینی:در صورتی که فرد نشانه‌های مرگ را در خود ببیند، واجب است فوراً ردّمظالم کند.[10]
وصیّت به رد مظالم در آستانه مرگ بر فردى که مظالم بر عهده دارد واجب است.[11]
و مالى که از سوى میّت به عنوان مظالم برگردانده مى شود از اصل ترکه برداشت مى‌گردد. [12]
| آیت الله مکارم:در مورد وصیت به رد مظالم از ثلث برداشته می شود. سایت 6.ردمظالم درایام کودکی اگر در کودکی از کسی پول یا چیزی برداشته باشد تکلیف چیست؟ بسمه تعالی، اگر صاحب آن را می شناسد، باید رضایت او را تحصیل کند و اگر او را نمی شناسد، از طرف او به فقیر صدقه دهد.[13] |
7.کیفیت پرداخت ردّمظالم
امام خمینی: بسمه تعالی، اگر صاحب آن را می شناسد، باید رضایت او را تحصیل کند
و اگر او را نمی شناسد، از طرف او به فقیر صدقه دهد.[14]
آیت الله مکارم: اگر مظالم جنسى مانند روغن و حبوبات و امثال آن بوده، مى توان مثل آن را به فقیر داد، ولى اگر پول بوده، باید پول صدقه داد.[15]
8.مصرف ردمظالم در امور خیریه مانند پل سازی یا مسجد و نظایر اینها
آیا ردّ مظالم را می شود برای مسجد یا حمام و یا حسینیه وامورخیرخرج کرد ؟
امام خمینی: باید به فقیر داده شود.[16]
آیا رد مظالم را می توان به حساب 100 و 200 حضرت آقا به عنوان کمک به مستضعفین پرداخت؟
امام خمینی: مانع ندارد. [17]
آیا می‌توان به سیل زدگان ،مظالم پرداخت کرد؟
آیت الله خامنه ای:اگر مطمئن هستید به دست افرادی که مستحق شرعی هستند می رسد، اشکال ندارد.[18]
آیت الله مکارم :بهتر است به شخص فقیری که می شناسند بدهند.[19]
آیت الله صافی: مصرف مظالم ، فقرا شیعه غیر سید هستند و صرف آن در امور خیریه مانند پل سازی یا مسجد و نظایر اینها جایز نیست.[20]
9. پرداخت به سید
آیا ردمظالم رامی توان به سیدفقیرداد؟
طبق فتوای اکثرمراجع، می توان ردمظالم رابه سید فقیر پرداخت.
آیت الله خامنه ایی :اشکال ندارد، اما بنابر احتیاط مستحب به فقیر سیّد ندهید.[21]
آیت الله مکارم:رد مظالم را می شود به سادات فقیر داد.[22]
آیت الله صافی:به نیازمندان غیر سید داده شود.[23]
10.پراخت به محارم
آیا ردمظالم رامی توان به محارم داد؟
پرداخت به محارم واجب النفقه مانند:پدر،مادر،همسردائم،وفرزندان جایزنیست.ولی دادن رد مظالم به عمو،دایی،برادر،خواهر،عمه،خاله،همسرموقت،پدرخانم،مادرخانم،برادروخواهرزن وفرزندانشان اگرفقیرباشند،جایزاست.
امام خمینی:به برادر مانع ندارد و اگر پدر واجب النفقه او است نمی تواند به او بدهد.[24]
آیت الله مکارم پرداخت رد مظالم را به واجب النفقه جایز می دانند.بااین استدلال: چون از طرف صاحب اصلی صدقه مستحب است اشکالی ندارد؛ هرچند از طرف پرداخت کننده واجب باشد.(سایت)
11.مقدار رد مظالم قابل دریافت توسط فقیر
| تا چه مقدار می توان به فقیر به عنوان رد مظالم پول داده شود؟ آیت الله مکارم :در مورد رد مظالم جایز نیست مازاد بر موونه سال بگیرد. و هرگاه اضافه از نیاز بگیرد باید مقدار اضافه را به فقیر دیگری بدهد.[25] 12.برداشتن رد مظالم خود، به جهت فقیر بودن کسی که فقیراست ورد مظالم بر او واجب.آیا می تواند بابت صدقه از طرف صاحب حق، به خودش بپردازد ؟ امام خمینی:به خود آن شخص نمی توان داد.[26] آیت الله مکارم : در صورتی که حاکم شرع تایید کند می تواند استفاده نماید. سایت 13. محاسبه تورم دررد مظالم آیت الله مکارم:تورم را باید حساب کنند. سایت معظم له آیادرپرداخت ردّ مظالم تورم بایدمحاسبه شود؟ آیت الله مکارم: اگر مظالم مثلى است ـ مثل گندم و جو و امثال آن باید ـ خود آن و در صورت توافق طرفین قیمتش را، مطابق روز پرداخت بدهد و اگر مثلى نیست مثل انواع حیوانات باید قیمت وقت تلف را حساب کند.[27] |
آیا رد مظالم را باید تحت نظر فقیه جامع الشرایط و حاکم شرع پرداخت ؟
امام :بسمه تعالی، منوط به اجازۀ حاکم شرع است.[28]
باید با اجازه حاکم شرع یا مرجع تقلید، آن مال یا قیمتش (در صورتی که اصل آن از بین رفته است) را به نیازمندان صدقه داد[29] ،
در مواردی که ردّ مظالم را بدون اجازه پرداخته اند، اجازه بعد از پرداخت کافی است یا باید مجدداً با اجازه پرداخت نمایند؟
بسمه تعالی، چنانچه به این قصد پرداخته اند که بعداً اجازه بگیرند، کافی است.[30]
اگر مال عین خارجی و مالک آن ناشناخته باشد، صدقه دادن آن از جانب مالک، مشروط به کسب اجازه از حاکم شرع نیست؛ هرچند به تصریح برخى، مراعات احتیاط به گرفتن اذن از حاکم اولی است.[31]
| برخى، احتیاط واجب را در گرفتن اذن از حاکم دانسته اند.[32] |
| اما اگر حق دیگرى درگردن انسان باشد به تصریح گروهى صدقه دادن منوط به اذن حاکم شرع است[33]. آیا اجازه حاکم شرع در پرداخت رد مظالم شرط واقعی است؟پاسخ مکارم :آری؛ شرط است. |
15. پیدا شدن صاحب مال بعد از دادن رد مظالم
چنانچه پس از صدقه دادن مال از طرف مالک به عنوان ردّ مظالم ، صاحب آن پیدا شود،تکلیف چیست ؟
16.نیت رد مظالم، نسبت به اموالی که قبلا هدیه داده
قبلا مبالغی به عنوان هدیه به افراد نیازمند داده یاطلبی ازاودارد،آیا میتواند هدیه یاطلب را به عنوان رد مظالم محاسبه کند؟
مظالم باید به فقیر صدقه داده شود و طلب، بابت آن محسوب نیست بنا بر احتیاط.(استفتائات امام خمینی (س)،ج4 ص 475،س4889)
آیت الله مکارم :نسبت به گذشته نمی توانید به عنوان رد مظالم حساب کنید. (سایت معظم له)
17. استحباب ردّ مظالم قبل از نماز باران
مستحب است افراد پیش از رفتن براى نماز باران از گناهان توبه و مظالمى را که بر عهده دارند رد کنند تا زمینه استجابت دعا فراهم گردد.[36]
18. ردمظالم معنوی چون هدیه ختم قرآن،نمازو…
آیا می توان برای از بین بردن حق الناس هایی ( مثل پارک نامناسب ماشین یا بوق زدن بیجا یا…) که امکان حلالیت طلبیدن نیست یا انسان شرم دارد به صاحب حق بگوید و حلالیت بطلبدتلاوت قرآن و… هدیه کنیم؟
حق الناس دونوع است: حقوق مالی وحقوق معنوی
پرداخت حقوق مالی واجب است.اما حقوق معنوی ،اگرامکان طلب حلالیت از فرد وجود داشته باشد، ابتدا بایدرضایت وی را جلب کرد. در غیر این صورت استغفار برای وی و هدیه اعمال نیک به صاحب حق شاید بتواند راهی برای جبران مافات باشد.[37] مصطفی آخوندی 24رمضان1444ق،17شهریور1400
منابع:
1.فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت، ج۴، ص۸۹-۹۲ وروایات.
2.پورتال استفتائات امام خمینی (س)،موسسه تنظیم ونشرآثار،تهران1392،ج4 صفحه 475 به بعد 3.پورتال انهار؛زیرنظرسیدمحمدحسن هاشمی خمینی، ردمظالم 10968
4.توضیح‌المسائل مراجع ،بنی‌هاشمی خمینی ، ۱۴۲۴ ق، ج۲، ص۴۸.
5.سایت آیات عظام
[1] .دعائم‌الاسلام ،ابوحنیفه مغربی ، ۱۳۸۵ ق، ص۲۷۰.
[2] .وسائل الشيعة ؛ ج16 ؛ ص52،ح20957.
[3] .وسائل الشيعة، ج16، ص: 53،ح20960.
[4] .وسائل الشيعة، ج16، ص: 55،ح20964.
[5] .صراط النجاة ج۵، ص۱۳۳وفقه الإمام جعفر الصادق ج۴، ص۳۰۶.
[6] .استفتائات جدید، ۱۴۲۷ق، ج۳، ص۵۶۱.
[7] .جامع‌الاحکام، ۱۴۱۷، ج۱، ص۱۶۱.
[8] . العروة الوثقى تکملة ج۲، ص۱۳. مهذب الأحکام ج۲۱، ص۶۷.
[10] . تحریرالوسیله، دارالعلم، ج۱، ص۳۶۳.
[13] .استفتائات امام خمینی (س)، ،ج4 ص 475،س4898.
[14] . استفتائات امام خمینی (س)، ج4، ص479، س4898.
[15] . پورتال انهار؛زیرنظرسیدمحمدحسن هاشمی خمینی، ردمظالم 10968
[16] استفتائات امام خمینی (س)، ج4 ص 475،س4892
[17]استفتائات امام خمینی (س)،ج4 صفحه 475،س4901.
[18] پایگاه اطلاع رسانی دفتر مقام معظم رهبری.
[19]سایت معظم له
[20] سایت معظم له
[21] پایگاه اطلاع رسانی دفتر رهبری7فروردین1398
[22] پایگاه آیت الله مکارم .
[23] سایت معظم له
[24] استفتائات امام خمینی (س)ج. 4صفحه 481،س4907.
[25] .سایت معظم له.
[26] استفتائات امام خمینی (س)، ج4 صفحه 475،س4888.
[27] پورتال انهارزیرنظرسیدمحمدحسن هاشمی خمینی، ردمظالم 10968
[28] استفتائات ج، 4 ، ص481، س4906
[29] توضیح‌المسائل مراجع ، ج۲، ص۴۸.
[30] استفتائات امام خمینی (س)، ج4 ص 475،س4905.
[31] جامع الشتات ج۱،ص ۳۵۱ مجمع الرسائل عبادات ص ۵۲۴ صراط النجاة شیخ انصارى ص۲۰۱.
[33] جواهر الکلام ج۲۲، ص۱۷۸. کتاب المکاسب ج۲، ص ۱۹۳. العروة الوثقی ج۴، ص۲۶۱
[34] جواهر الکلام ج ۱۶، ص۷۵ العروة الوثقی ج۴، ص۲۶۴.
[35] استفتائات امام خمینی (س)،ج4 ص 475،س4889
[36] الروضة البهیة شهیدثانی، ج۱،ص۶۹۱.
[37] ر.ک.سایت شهر، سوال 14/5/1393.
