ره توشه ای از تدابیر حکیمانه ،اغتنام فرصتها

چكيده

مربیان ش 26

چكيده

روزهاى عمر، پرشتاب چون باد و برق و ابر بهارى مى‏گذرد. فرصت‏ها نيز گاه‏با صداى بلند و گاه بى‏صدا جلوه مى‏كنند و روى مى‏بندند. انسان زيرك ومؤمن آن است كه در كمين فرصت‏هاى نيك نشسته باشد.

عرصه‏هاى فرصت‏هاى خير فراوان‏اند، تنها دقّتى كوتاه و توجهى اندك، آنهارا به ما نشان مى‏دهد: مانند: جوانى، سلامتى، فراغت بال، موقعيت شغلى ومديريتى و مانند آن. بهره‏گيرى از فرصتهاى خوب شرايطى را هم مى‏طلبد، ازجمله توفيق الهى و نظم و انضباط در زندگى همچنين لازمه برداشتِ محصول‏خوب و سالم از مزرعه فرصت‏ها شناخت آسيب‏ها و آفات، و زدودن‏آنهاست، آفاتى مانند: غفلت، كسالت و تنبلى، تسويف و يأس و نااميدى.

واژگان كليدى: فرصت‏ها، گذر عمر، عرصه‏ها، آموزه‏هاى دينى و آفات.

گذر فرصت‏ها

كوتاهى و زودگذرى عمر، آدمى را در گذرگاههاى حسّاس زندگى و سعادت وامى‏نهد؛ روزشمارتقويم و تيك تيك ثانيه‏ها و شمارش نفس‏ها، ساعات عمر انسان را به آهنگ رحيل فرامى‏خواند.پس از تولّد با پشت سر گذاشتن دوران كودكى، نوجوانى و سالمندى به پايان خط نزديك مى‏شود.

امام على(ع) در كلامى زيبا فرمود:

ما اَسرَع السّاعات فِى اليَوم، وَ اَسرعَ الاَيّامَ فِى الشَّهرِ، وَ اَسْرَع الشُّهُورَ فِى السَّنَةِ، وَ اَسرَع‏السِّنينَ (السَّنةَ) فِى العُمُر. [نهج‏البلاغه، ترجمه محمد دشتى، خطبه 188، ص 370.]

وه! چگونه ساعات در روز،و روزها در ماه، و ماهها در سال، وسال‏ها در عمر آدمى شتابان مى‏گذرد!

گذر پرشتاب و بى‏بازگشت عمر چنان است كه پيشوايان و بزرگان دين، آن را به ابرهاى بهارى‏زودگذر، برق و باد، آب روان، شمشير تيز و كاروان در حال حركت تشبيه كرده‏اند:

وَالْفُرصَةُ تَمُرُّ مَرَّ السَّحاب فَانْتَهِزوا فُرَص الخَير. [نهج‏البلاغه، ترجمه فيض الاسلام، حكمت 20، ص 408.]

فرصت‏ها چون ابر مى‏گذرد، پس فرصت‏هاى نيك را دريابيد.

حافظ عمر را به گذر آب تشبيه ساخته است:

بنشين بر لب جوى و گذر عمر ببين

كاين اشارت ز جهان گذران ما را بس!

آب روان در جويبار با صداى دلنشين به سرعت در حال حركت به سوى مقصد است وهرگز بازنمى‏گردد؛ به تعبير امام على(ع):

فَاِنَّه لا يُرجى مِن رَجعَةِ العُمُر… وَ ما فاتَ اَمْسِ مِن العُمُر لَم يُرجَ اليَومَ رَجعَتُه، اَلرَّجاءُ مَعَ‏الجائي وَالْيَأسُ مَعَ الماضى. [همان، ترجمه محمد دشتى، خطبه 114، ص 222.]

عمر گذشته را نمى‏شود بازگرداند… آنچه ديروز از عمر گذشته، اميد بازگشت آن نيست، به‏آينده اميدوار و از گذشته نااميد باشيد.

مكن عمر ضايع به افسوس و حيف

كه فرصت عزيز است والوقت سيف

شهيد مطهرى در تبيين اين بيت سعدى كه عمر را به شمشير تشبيه كرده، مى‏گويد:در اين كلام وقت و فرصت به مثابه شمشير برنده‏اى است كه اگر در اطاعت خداوند صرف‏نشود، با فوت و هدر رفتن تو را قطع (و هلاك) مى‏كند. [يادداشت‏هاى شهيد مطهرى، ج 6، ص 371، صدرا، اوّل، 1381.]

مقام معظم رهبرى عمر و فرصت‏ها را به برق و باد همانند دانسته مى‏فرمايد: »عمر خدمت‏ها وعمر ما كوتاه است و مانند برق و باد اين فرصت‏ها مى‏گذرد.« [ديدار با نمايندگان مجلس، 81 / 3 / 7.]

قطار زمان به سرعت در حال حركت است، و انسان مسافرى است كه بايد خود را به آن برساند.او لحظات عمر خويش فرصت دارد توشه‏اى اندوخته و وسائل سفر را آماده سازد. آنان كه هوشمندانه‏با غنيمت شمردن فرصت‏ها خود را آماده كرده با خاطرى آسوده و آرامش بر قطار سوار شده وبه سوى مقصدى روشن حركت مى‏كنند، اما آنانكه غفلت ورزيده انگشت ندامت به دندان مى‏گزند.

كاشكى قيمت انفاس بدانندى خلق

تا دمى چند كه مانده است، غنيمت شمرند

شكار فرصت‏ها

فرصت‏ها هيچ‏گاه تكرار نمى‏شوند، مى‏آيند و مى‏روند، گاه با صداى بلند مى‏آيند، و گاه آهسته‏درمى‏زنند و گاه بى‏صدا گذر مى‏كنند. اما موقعيت‏ها و فرصت‏هاى طلايى براى همه انسانها درطول زندگيشان پيش مى‏آيد كه بايد با تيزبينى و تيزهوشى در كمين نشست و مراقب بود تا به‏موقع شكارشان نمود.

امير مؤمنان(ع) در سفارش به امام حسن(ع) مى‏نويسد:

وَ لا كُلُّ فُرْصَةٍ تُصابُ، وَ رُبَّما اَخْطَأ البَصيرُ قَصدَهُ، وَ اَصابَ الْاَعمى رُشدَهُ. [نهج‏البلاغه، ترجمه محمد دشتى، نامه 31، بند 113، ص 536.]

و چنان نيست كه هر فرصتى دست يافتنى باشد، چه بسا كه بينا به خطا مى‏رود و كور و نابينا به‏مقصد رسد. ]چون انسان بينا دچار غفلت شده و نابينا فرصت‏ها را شكار كرده است.[

لذا قبل از دست دادن فرصت‏ها كه غصه‏آور است و آدمى را كلافه مى‏كند، بايد به سفارش‏امام على(ع) گوش سپرد:

وَ بادِرِ الْفُرْصَةَ قَبلَ اَن تَكُونَ غُصَّةً. [نهج‏البلاغه، نامه 31، بند 95، ص 532.]

پيش از آن كه فرصت از دست برود، و اندوه و غصه سربرسد، از فرصت‏ها استفاده كن.

تأكيد بر شكار فرصت‏ها در قرآن

در قرآن كريم خداوند پيامبرش را به كار و تلاش و از دست ندادن فرصت‏ها فراخوانده است.

فَاِذا فَرغتَ فَانصَب. [انشراح، آيه 7.]

پس هنگامى كه از كار مهمى فارغ شدى، به مهم ديگر پرداز.

»اِنصب« از ماده »نصب« بر وزن نسب به معناى تعب و زحمت است. آيه بيانگر يك اصل‏كلى و فراگير است، و هدف آن است كه پيامبر(ص) را به عنوان يك الگو و اسوه تلاشى مستمر وپيگير را در زندگى به او گوشزد كند. لذا مى‏فرمايد: »هرگز بيكار نمان، تلاش و كوشش را كنارمگذار، پيوسته مشغول مجاهده باش، و با صيد فرصت‏هاى طلايى، پايان كار مهمى را، آغاز كارمهم ديگر قرار ده.« [ر. ك. تفسير نمونه، ج 27، ص 128.]

در اين ميان مؤمنان نيز به تبعيت از پيامبر خود، شكارچيان ماهر و زبردستى‏اند كه‏فرصت‏هاى طلايى را از دست نمى‏دهند. براى دستيابى به كمال در كمين لحظه‏ها و فرصت‏هانشسته‏اند. مى‏خواهند مشك شوند و خوش‏بو و معطر. ماه مبارك رمضان، ماه شعبان، ماه رجب،عبادات و خدمت به جامعه فرصت‏هاى ارزشمندى براى مؤمنان به شمار مى‏آيند.

فرصت‏هاى خير

در كلام امير مؤمنان(ع) آمده بود: »فرصت‏هاى خير را دريابيد« فرصت‏ها فراوان است. ولى ازاين ميان مى‏بايست در پى فرصت‏هاى خير بود. فرصت‏هاى خير كدام است؟ فرصت‏هايى خيرندكه در راستاى وظيفه الهى باشند و رنگ و بوى خدايى به خود بگيرند. فرصت‏هايى تجارت‏آورو ماندگار باشند نه سرمايه‏سوز. آيه 36 سوره شورى شاهد مناسبى در تبيين اين موضوع است.

فَمَا أُوتِيتُم مِن شَيْ‏ءٍ فَمَتَاعُ الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَمَا عِندَ اللَّهِ خَيْرٌ وَأَبْقَى.

آنچه به شما عطا شده متاع زودگذر زندگى دنياست، و آنچه نزد خداست بهتر و پايدارتر است.

مقام معظم رهبرى در توضيح آيه شريفه خطاب به نمايندگان فرمود:

اين فرصت‏ها، اين مسئوليت‏ها، اين شأن‏ها و موقعيت‏هايى كه گير من و شما مى‏آيد، … اگرهدف… همين شأن ظاهرى و برخوردارى‏هاى ظاهرى باشد… بدون شك سرمان كلاه رفته است؛چون ما در مقابل آنچه مى‏گيريم، چيزى مى‏دهيم. شما در طول مدت عمرتان هيچ چيز را يكجانبه‏نمى‏گيريد؛ چيزى مى‏گيريد، چيزى مى‏دهيد. آنچه مى‏گيريم همين چيزهايى است كه در طول‏زندگى گير ما مى‏آيد. از علم، از معنويت، از پول، از مقام، از جلوه‏گرى در چشم مردم،از محبوبيت و غير اينها آنچه مى‏دهيم از همه اينها مهمتر است و آن، عمر و زندگى ماست؛»انّ الاِنسانَ لفى خسر«. (عصر: 2) ما در مقابل همه دستاوردهاى خود، چيزى را داريم به طورمستمر و بى‏وقفه تحويل مى‏دهيم و آن، مدت مهلت و فرصت ما در اين دنياست؛ اين دارد تمام‏مى‏شود. سرمايه اصلى دارد ذرّه ذرّه كم مى‏شود؛ مثل يخى كه انسان در دستش بگيرد و آب شود.اين سرمايه را بايد به سرمايه تبديل كنيم. شما در باب مسائل اقتصاد كلان كشور مى‏گوييدنفت استخراج شده سرمايه ملى است و نبايد آن را خرج خوراك روزمره بكنيم؛ بايد به يك‏سرمايه ماندگار تبديل كنيم. عين همين قضيه در مورد شخص من و شماست. يك سرمايه تجديدناشدنى – يعنى عمر – را داريم مى‏دهيم؛ بايد در مقابل آن يك سرمايه بگيريم تا براى ما بماند.اين جاه و جلال، اين محبوبيت، اين موقعيت سياسى و اين پول براى انسان نمى‏ماند؛ آنچه‏مى‏ماند، »ما عند اللَّه« است؛ اين »خيرٌ و ابقى« است؛ اين ماندنى است. [ديدار با نمايندگان دوره هفتم مجلس شوراى اسلامى، 1383 / 3 / 27.]

عرصه‏هاى فرصت

فرصت‏هاى خوب همه جا هستند، از جمله در اطراف ما، تنها كافى است نگاهى به خود و اطراف‏خودمان بيندازيم و وقتى آنها را شناختيم با فرصت‏سوزى از دست ندهيم. در آموزه‏هاى دينى،هاديان دلسوز الهى كه چون شمع خود را فداى امت كردند، به برخى از اين عرصه‏ها اشاره‏كردند و به علت واضح بودن آنها، در حقيقت به ما هشدار داده و پرده غفلت را از جلوديدگانمان برداشته‏اند. رسول خدا(ص) در سخنى دلنشين به اباذر چنين فرمود:

يا اَباذَر اِغتَنم خَمساً قَبل خَمسٍ، شَبابك قَبل هِرَمِكَ وَ صِحَّتكَ قَبل سُقمِكَ وَ غِناكَ قَبلَ فَقرِكَ‏وَفِراغك قَبل شُغلِكَ وَ حَياتكَ قَبل مَوتِكَ. [طبرسى، مكارم الاخلاق، ص 505.]

اى ابوذر پنج چيز را قبل از پنج چيز غنيمت شمار: جوانى‏ات را قبل از پيرى، سلامتى‏ات را قبل‏از بيمارى، بى‏نيازى‏ات را قبل از فقر و تنگدستى، فراغ بالت را قبل از گرفتارى و زندگى‏ات راقبل از مردن.

در اين كلام به پنج عرصه جوانى، سلامتى، بى‏نيازى، فراغت و حيات اشاره شده است، وهر كس اين پنج عرصه را دريابد سرمايه زندگى‏اش را به تجارتى پرسود تبديل ساخته و به»ما عند اللَّه خير و ابقى« وصل شده است.

1. عرصه جوانى: انرژى جوانى اكسيرى است كه در يك برهه از عمر آدمى ظهور و بروزدارد. سنين بين دوران نوجوانى و كهنسالى، تقريباً از دوران بلوغ تا چهل سالگى. در اين دوره،بدن‏ها پرانرژى و خستگى‏ناپذير و آماده انجام هر كارى است و ذهن و قلب‏ها با فراغت بال ونداشتن مشغله، پذيراى دريافت هر مطلبى است. دوره جوانى دوره حسّاسى است. عارفان،دانشمندان و ثروتمندان، غالباً از فرصت‏هاى جوانى خوب بهره گرفته‏اند. دوره جوانى‏سكّوى پرش است به شرط آن كه جوان، به هر كس و هر مطلب و غريبه‏اى اعتماد نكند وافسار عقل و انديشه را به دست اسب چموش هوس نسپرد.

امير مؤمنان(ع) در نامه‏اش به امام حسن(ع) فرمود:

وَ اِنَّما قَلبُ الحَدَثِ كَالاَرضِ الْخاليَةِ ما أُلقِى فيها مِن شَىْ‏ءٍ قَبِلَتهُ. [نهج‏البلاغه، نامه 31، بند 21، ص 522.]

همانا قلب جوان چونان زمين كاشته نشده، پذيراى هر بذرى است كه در آن پاشيده شود.

بهترين برهه دانش‏پژوهى، كار و تلاش، پاكدامنى و… همين دوران است. همچنان كه مقام‏معظم رهبرى فرمود:

همه جوانان را به قدردانى از فرصت بى‏نظير جوانى و حفظ پاكدامنى و عفت و تلاش و كار دراين دوران بى‏نظير و درخشان عمر آدمى توصيه مى‏نمايم. [خطبه‏هاى نماز جمعه، 68 / 7 / 28.]

قدرت كسب علم و دانش‏پژوهى، كه خود عرصه رهيافت به كمال و بندگى و قرب الهى است،بهترين گوهر گرانبهاى دوره جوانى به شمار مى‏رود.

امام باقر(ع) از رسول خدا(ص) روايتى بيان مى‏كند كه جوانان را به دانش‏پژوهى فراخوانده وآنان را از بر باد دادن عمر در راه خوشگذرانى و بيهوده‏گرايى برحذر داشته است. فرمود:

اُغدُ عالِماً اَو مُتعلّماً وَ ايّاك اَن تَكونَ لاهِياً مُتلذّذاً. [مشكوة الانوار، ص 133.]

يا دانشمند باش و يا دانش پژوه! و بپرهيز از اينكه عمرت را در بيهودگى و خوشگذرانى سپرى كنى.

درياب كه ايام گل و صبح جوانى

چون برق كند جلوه و چون باد گريزد

2. دومين عرصه‏هاى فرصت‏ها كه پيامبر(ص) به آن سفارش فرمود، سلامتى است. سلامتى‏از نعمتهاى بزرگ خداوند است. با قدرت سلامتى است كه آدمى مى‏تواند به كار و تلاش وعبوديت بپردازد. انسان بيمار كه قدر سلامتى را خوب مى‏داند، بيشتر در انديشه خلاصى ازبيمارى است، و چون ماهى كه از آب حيات بيرون افتاده، غبطه سلامتى را مى‏خورد.

3. بى‏نيازى و دارايى از ديگر عرصه‏هاى قابل بهره‏بردارى است. دستگيرى از مستمندان،نجات فقيران و مسكينان، يارى همنوعان، خدمات اجتماعى و… از انسانهاى با مكنت وثروتمند ساخته است، نه انسان فقير و تنگدست كه به نان شب خويش محتاج است.

4. فراغت بال و گرفتار مشاغل متعدد نشدن، بهترين عرصه‏اى است كه انسان مى‏تواند بابهره‏گيرى از آن هم سرى به خود بزند و هم به جامعه، و با همنشينى اهل تجربه و سرد و گرم‏دنيا چشيده، چشم‏انداز آينده خود را در شكار فرصت‏ها ترسيم كند.

امير مؤمنان(ع) فرمود: »با مردان آزموده و اهل تجربه همنشين باش، چه اينان متاع‏پرارج تجربه‏هاى خويش را با گران‏ترين بها – يعنى فدا كردن عمر خويش – به دست آورده‏اند وتو با ارزان‏ترين قيمت به دست مى‏آورى.« [شرح نهج‏البلاغه، ابن ابى الحديد، ج 20، ص 335.]

5. سرمايه عمر و حيات بالاترين فرصت است كه نبايد بيهوده تلف شود. اين سرمايه بايدبه سرمايه‏اى جاودان تبديل گردد وگرنه خسران بزرگى نصيب صاحبش مى‏كند.

فرصت خدمت‏رسانى نيز از عرصه‏هايى است كه هميشه در دسترس نيست. گاه مديريت‏در پستى، فرصت بسيار مناسبى براى خدمت به مردم فراهم مى‏آورد. اين فرصت‏هاى پيش آمده‏را نبايد به آسانى از دست داد.

روزى صفوان در محضر امام صادق(ع) بود. مرد گرفتارى از اهل كوفه وارد شد و شرح گرفتارى‏خود را داد. امام(ع) به صفوان فرمود: برخيز و مشكلش را حل كن. صفوان به دستور امام عمل كرد ومشكل او را برطرف نمود. وقتى به محضر امام رسيد، آن حضرت فرمود: اى صفوان! اين خدمت كه‏در حق برادرت كردى، ثوابش در پيشگاه خدا از هفت طواف گرد خانه خدا بيشتر است. [شهيد مطهرى، داستان راستان، ص 203.]

امام صادق(ع) فرمود: از رسول خدا(ص) سؤال شد: چه كسى نزد خدا محبوب‏تر است؟فرمود: »اَنْفَعُ النّاسِ لِلنّاسِ؛ [اصول كافى، ج 2، ص 131.]  آن كس كه نفعش بيشتر به مردم مى‏رسد.

عرصه‏هاى ديگرى چون جهاد در راه خدا، جهاد فرهنگى، فرصت‏هاى عبادى، مالى و…وجود دارد كه از حوصله اين مقاله بيرون است.

شرايط بهره‏گيرى از فرصت‏ها

1. درخواست توفيق الهى: در زندگى همه ملت‏ها و بلكه در زندگى هر انسان، فرصت‏هايى پيش‏مى‏آيد كه اگر توفيق خدا هم به كمك آن ملت و فرد بيايد، عقل و هوش او برانگيخته مى‏شود واز آن فرصت‏ها بيشترين استفاده را مى‏برد، امّا اگر خداوند توفيق ندهد، فرصت‏ها از دست‏مى‏روند و غالباً هم به آسانى و به زودى تجديد نمى‏شوند. [بيانات آيةاللَّه خامنه‏اى در جمع مردم جهرم، 68/ 4 / 18.]

در دعا مى‏خوانيم: »اَللّهم اِنّى اَسأَلُكَ مُوجِباتِ رَحمَتِك؛ [مفاتيح الجنان، ص 37.]  خدايا از تو درخواست دارم‏سبب‏هاى رحمت خود را به من عطا كنى.«

نزول رحمت الهى بر بنده‏اى، موجب توفيق او در استفاده از فرصت‏ها مى‏شود.

2. نظم و انضباط و تقسيم اوقات؛ نظم در زندگىِ انسان، توفيق استفاده بهينه از فرصت‏هارا جلب مى‏كند و به وقت‏ها بركت مى‏بخشد. از اين رو امير مؤمنان(ع) »نظم« را در كنار تقوا قرارداده است:

اُوصيكما… بِتَقوى اللَّهِ وَ نَظمِ اَمرِكُم. [نهج‏البلاغه، فيض‏الاسلام، ص 977.]

شما را به تقواى الهى و نظم امرتان سفارش مى‏كنم.

همچنان كه تقوا، نگهدار انسان در پرتگاههاى زندگى است، نظم در كارها نيز جلوگيراتلاف وقت‏ها و فرصت‏سوزى‏هاست.

آدم‏هاى بى‏نظم، بسيارى از فرصت‏هاى ناب را از دست مى‏دهند. چون آشفته حال‏اند وافكارشان به مهره‏هاى از هم گسيخته‏اى مى‏ماند كه هر كدام به سويى رفته و براى جمع كردنشان‏فرصت بسيارى لازم است. سخن امام على(ع) را كه فرمود: »فَاِذا انْقَطع النِّظامُ تَفَرَّقَ الخَزرُ.« [همان، ص 442.] )يعنى وقتى رشته از هم گسيخته شد، مهره‏ها پراكنده مى‏شوند) مى‏توان به رشته و نظم‏موجود در بين افكار و اطلاعات ذهنى افراد منطبق كرد كه چون نظم لازم را به آنها ندهند،نمى‏توانند انسجام پيدا كنند و پراكنده مى‏شوند.

نظم در زندگى همانند نخ تسبيح، فرصت‏ها را در جاى خود قرار مى‏دهد، وقت مطالعه،وقت تفريح، وقت عبادت، وقت كار و تلاش و… همه سر جاى خود قرار گرفته است. از اين روامامان بزرگوار با ارائه راهكار تقسيم اوقات ما را راهنمايى كرده‏اند. امير مؤمنان(ع) فرمود:

مؤمن بايد شبانه‏روز خود را به سه قسم تقسيم كند؛ زمانى براى نيايش و عبادت پروردگار، وزمانى براى تأمين هزينه زندگى، و زمانى براى واداشتن نفس به لذت‏هايى كه حلال و مايه‏زيبايى است. [نهج‏البلاغه، ترجمه محمد دشتى، حكمت 390، ص 724.]

آفات فرصت‏هاى طلايى

با توجه به حجم نوشتار، در اينجا تنها به چند آفت مهم فرصت‏ها اشاره مى‏كنيم:

1. غفلت؛ غافل شدن از فرصت‏هاى گرانبها، خسارت‏هاى جبران‏ناپذيرى در بردارد و نتيجه‏آن پشيمانى است كه آن هم سودى ندارد. قرآن در مورد اين غافلان مى‏فرمايد:

… حَتَّى إِذَا جَاءَتْهُمُ السَّاعَةُ بَغْتَةً قَالُوا يَاحَسْرَتَنَا عَلَى مَافَرَّطْنَا فِيهَا. (انعام: 31)

(آنان كه لقاى پروردگار را تكذيب كردند) تا هنگامى كه ناگهان قيامت به سراغشان بيايد؛مى‏گويند: اى افسوس بر ما كه درباره آن، كوتاهى كرديم. (مسلّماً اينان زيان ديده‏اند.)

2. كسالت و تنبلى؛ تنبلى و كسالت نوعى بيمارى است كه موجب بسيارى از ناكامى‏ها و برباد رفتن فرصت‏هاى خوب مى‏شود و به دين و دنيا ضرر مى‏زند. به فرموده امام باقر(ع):

از تنبلى و تنگ خلقى بپرهيز زيرا اين دو كليد همه زشتى‏هايند، انسان تنبل هيچ حقى را اداءنمى‏كند و كسى كه تنگ خلق و بى‏حال است بر هيچ حقى صبر نمى‏نمايد. [ايّاكَ وَالكسَل وَالضَّجر فَاِنّهما مِفتاحٌ كُلّ شَرٍّ، مَن كَسِلَ لَم يُؤدِّ حَقّاً وَ مَن ضَجَر لَم يَصبِر عَلى حَقٍّ.« تحف‏العقول،ص206.]

3. تسويف؛ تسويف يعنى امروز و فردا كردن. مى‏گويد: حالا وقت هست، بعداً انجام مى‏دهيم. وهمين موضوع باعث از دست رفتن فرصت‏ها مى‏شود و به قول معروف: »فى التأخير آفات…«.

خار در ديده فرصت مشكن

كار امروز به فردا مفكن

امام على(ع) در نامه‏اى به يكى از يارانش نوشت:

باقيمانده عمرت را درياب؛ و نگو: فردا و پس فردا! همانا پيش‏تر از تو كسانى كه هلاك شدندبدان سبب بود كه بر آرزوها و امروز و فردا كردن‏ها ايستادند، تا ناگهان امر خدا فرا رسيد وآنان غافل بودند! [فَتَدارَكَ ما بَقى مِن عُمرِك وَ لا تَقُل غَداً وَ بَعد غَدٍ فَاِنَّما هَلَكَ مَن كانَ قَبلَكَ بِاقامَتِهم عَلى الاَمانِىّ وَالتَّسويف حَتّى‏اَتاهُم اَمرُ اللَّهِ بَغتَةً وَ هُم غافِلُونَ.« ميزان الحكمه، ج 4، ص 588.]

4. يأس و نااميدى؛ يأس، آتشى است كه بر خرمن آرزوها و فرصت‏ها مى‏افتد. انسان نااميدبا اين تصور كه همه چيز از دست رفته، به هنگام روى آوردن فرصت‏ها، خود را كنار مى‏كشد و تاآنجا پيش مى‏رود كه به شخص منزوى، بيمار، افسرده و بى‏ارزش تبديل مى‏گردد. از اين روآموزه‏هاى دينى يأس و نااميدى را در شمار گناهان كبيره آورده و سخت از آن پرهيز داده‏اند:

وَلاَ تَيْأَسُوا مِن رَّوْحِ اللَّهِ إِنَّهُ لاَ يَيْأَسُ مِن رَوْحِ اللَّهِ إِلَّا الْقَوْمُ الْكَافِرُونَ. (يوسف: 87)

و از رحمت خدا مأيوس نشويد؛ كه تنها گروه كافران از رحمت خدا مأيوس مى‏شوند.

امام على(ع) فرمود:

اَعظَمُ الْبَلاءِ اِنقِطاعُ الرَّجاءِ. [ميزان الحكمة، ج 10، ص 760.]

بزرگ‏ترين بلا، نااميدى است.

غفلت، تنبلى، تسويف و نااميدى از آفات و آسيب‏هاى عمده‏اى هستند كه انسان را ازدستيابى به فرصت‏هاى خوب و طلايى بازمى‏دارند.

نتيجه آن كه در زندگى هر انسانى فرصت‏هاى فراوانى وجود دارد و گاه به گاه نيز پيش مى‏آيد،كه بايد با هوشيارى و تيزهوشى آنها را شكار كند. همچنين با شناسايى عرصه‏ها و بهره‏بردارى‏از آنها و نيز برطرف كردن آفات و موانع، ميوه فرصت‏ها را بچيند.

اِن لِرَبِّكُم فى اَيّام دَهْرِكم نَفَحاتٍ اَلا فَتَعَرَّضُوا لها. [بحارالانوار، ج 68، ص 221.]

بدانيد كه در روزهاى زندگى‏تان نسيم‏هايى از رحمت الهى وزيده مى‏شود، پس بهوش باشيد واز آنها بهره برگيريد!